flapach helvus

flapachAn den-se en deus ul labour, un tiegezh, bugale, mignoned.
An deiz-se avat eo flatret d’ar c’hêrreizh dre ur bellgomzadenn. Armoù a vefe e-barzh koufr e garr.
Ar bolised a gav armoù. Ar paotr zo dalc’het gant ar c’hêrreizh.
Ar wask a grog da skrivañ ur romant diwar an elfennoù treutik pourvezet ent kefridiel gant ar c’hêrreizh. Ar paotr zo un torfedour.
Ur chañs evit an den ne oa ket perzhek tre an dud o doa c’hoariet dezhañ an dro fall. Buan a-walc’h e splann digablusted an den a oa gantañ neuz ar c’hablus skouer evit paotred ar wask.
Bagad ar gelaouennerion o doa labouret d’e lakaat da dremen evit ur spontelour hep gouzout netra resis, hep gortoz un enklask, ur prosez, hep ober un enklask diouzh o zu da gavout elfennoù fetis, ar bagad-se zo aet d ‘e c’hortoz pa ‘z eo bet didoullbac’het. Ar paotr a lavaras dezho o dije graet gwelloc’h dastum titouroù a-raok e lakaat da dremen evit un torfedour.
Ar gelaouennerion a embanno en deus an den nac’het komz outo…

Ur skolaer a lavar eo bet taget en anv Daesh gant un den un droc’hell gantañ en e zorn. Diouzhtu e skriv ar gelaouennerion ur romant a-zivout ar sañset spontelour-se aet da dagañ ar skol frañses peogwir eo ar c’hultur gall un euzhadenn evit ar vuzulmaned.
Siwazh e oa ijinet pep tra gant ar skolaer.
Arvarus e oa e vije aet ur spontelour en ur skol da dagañ ur skolaer gant un droc’hell. N’eo ket ? Evit paotred ar wask ne oa ket.

E kelaouennoù ‘zo savet evit ar vugale eo bet skrivet e tag ar spontelourion ar c’hafedioù, ar salioù abadennoù hag an tachennoù melldroad peogwir e fell dezho distrujañ an holl lec’hioù plijadur-se a zo elfennoù arouezius ar c’hultur frañses…
E giz-se e vo stummet ar vugale d’an ersavioù prim ha dizezrann.

Souezhus eo emzalc’h ar varc’hadourion keleier.

Piv eo an dud-se a lavar bezañ kelaouennerion ? Petra a glaskont oc’h embann seurt traoù ? Klask a reont isañ ar yoc’h a-enep d’ un diaoul, an estrenion-se o defe ur stuzegezh hag ur relijion diaoulek diforc’h diouzh hini Frañs ?
Hag o deus da bal kas an dud d’ an emgann ?
Nann, ne reont kement a draoù droch nemet evit gwerzhañ paper, evit lorbañ an arval ha kenderc’hel gant o micher ken dudius.
Evit dont a-benn ne gilont ket rak distruj buhez un den, pe lakaat an aon hag ar gasoni da greskiñ pa vefe ul labour kelaouiñ sirius degas stlenn nemetken, ha stlenn resis ha ledan a-walc’h evit reiñ tro d’ al lennerion diorren o skiant-varn, bezañ denion.

Ar gevredigezh veveziñ n’eo ket he dañjer pennañ distrujañ ar voull douar ma vevomp hogen distrujañ an denelezh, freuzañ ar bed.
Gwareziñ an douar zo ivez unan eus an albac’hennoù deuet mat gant ar gelaouennerion. Padal n’eus hini ebet anezho o lakaat en arvar ar beveziñ. Ar beveziñ zo an dachenn ma vleugn ar varc’hadourion istorioù gwadek ha skrijus. Diwall an douar zo un dodenn pleustret ganto peogwir eo mat da spontañ an dud ha d’ ober anezho mignoned feal ha n’ eo ket lennerion aketus.
En hevelep doare o c’henseurted en armerzh zo prest da ijinañ a bep seurt kalvezerezhioù, kenderc’hadoù, marc’hadourezhioù nevez, sañset gwareziñ an douar na pegen drastus e c’hellfe bezañ o heuliadoù gant ma tegasint helv diouzhtu.
Morse ne soñj ar begennoù dister-se en un doare nevez da vezañ denion a c’hellfe tremen en tu all d’ar stuzegezh veveziñ. Tud sirius int, bet stummet en hevelep skolioù. Goût a ouzont ar pezh a zo d’ ober.

Distervez ar begennoù siwazh, daoust ma chom micherourion berzhek en o zouez…

Pennadoù war load ACRIMED :
Le bagagiste de Roissy
Agression et journalisme imaginaire à Aubervilliers
Les attentats du 13 novembre 2015 expliqués par la presse jeunesse

Hannah ha dour ar c’halvar

HannahUn distro prim war ar pezh c’hoari gant Roparz Hemon, Dour ar c’halvar.
Kalz muioc’h a amzer a vefe da dremen gant ar skrid-se a zo pinvidik kenañ.

Er pezh c’hoari ez eus teir zudenn, An den, Ar wrac’h, ar bugel.
C’hoarvezout a ra e Breizh, er menezioù.
An den a zistro d’e gornad maezioù da heul bezañ redet war-lerc’h huñvreoù betek dont da vezañ estren en e vro. Ar wrac’h he deus kollet un dañvad. Gwisket eo evel ul loudourenn daoust da gaout peadra hervez Ar bugel. Ar bugel en deus kollet ur pezh dek gwenneg. Un teñzor evitañ daoust m’ en deus e don e c’hodelloù teñzorioùigoù all.

E stuzegezh ar ploue e oa chomet an dachenn gravezel bev hag a-live gant ar vuhez politikel. Dre-se ne glaske ket an dud mestroniañ hag oberiañ an denelezh na c’hell bezañ nemet en e rezid. Ar saviad-se a gaver eztaolet er sorbiennoù, el lennegezh pobl, pezh na c’hell ket kompren an dud a glask gourlakaat d’ an oberennoù-se preder divuhez an amzerioù-mañ.
Tud ar gevredigezh ploueel n’ en em veizent ket evel kement a zoueed o kenderc’hañ arz, preder, eztaol evel kement all a draezoù dornwezhet. Ne vennent ket bevennañ ar bed d’ar c’henderc’hadoù.

Tudenn An den zo ur stourmer, un den a glaske mestroniañ ar bed evel ma vefe bet ur bastell douar da c’hounit. Ur c’hwitadenn eo bet. Dic’houzañvadus eo ar c’hwitadenn d’ An den a oa bevennet e ved d’e hinienn. Meizet eo bet gantañ evel c’hwitadenn dre ma oa dallet gant e c’hoant mestroniañ ar bed, kenderc’hañ an istor.
Pa ‘z a d’ en em grougañ eo ouzh kroaz ar c’halvar. N’eo nemet ur c’hozh tra evitañ a zo un den a venne mont war-raok. Burzhudoù ar c’halvar n’int evitañ nemet kredennoù dispredet frouezh hegredoni ar bobl. Stuzegezh ar bobl zo estren dezhañ, digomprenadus, dispriziet gantañ.
Ar bed a vefe un dachenn da verañ ? Ar bed bevennet d’ e hinienn zo aet da werc’helezh evitañ, bed trec’h ar c’hrouer.
Disouezhet e vo an den ha dipitet. Dre chañs, pe dre bleustr, eo chomet digor a-walc’h e spered evit adkavout ar bed ha pinvidigezhioù denel en dargouezh, er burzhud.

Saveteet e vo dre hanterouriezh tud ar ploue, ur bugel farser hag ur wrac’h pizh, tud boutin. Degas a ray ar pezh a rae diouer dezho, netra nemet ur pezhig moneiz d’ unan hag un tamm kordenn d’ eben, an tamm kordenn m’ edo o vont d’en em grougañ gantañ.
Da sol e talvezo dezhañ da vont war-raok.
Ur politikaat eo. Bevañ a ra e-touez an dud. Ganto en deus da eskemmañ, da gehentiñ, da hontkenderc’hañ.
O chom a sav dirak ar c’halvar eo tapet en unan eus an dargouezhioù a c’hoarvez gant ar gantreerion, ha gwelloc’h c’hoazh, asantiñ a ra d’ an dargouezh, d’ ar c’hrouiñ bed.
Ne c’haller ket divizout krouiñ bed, ne c’heller ket divizout ar rezid pe ar gened. Ret eo bezañ aze ha digor a-walc’h d’ ar bed pa eskor.
Gant dour ar c’halvar n’eo ket bet roet d’ an den pezh en doa kollet hogen pezh n’en doa ket kavet, pezh na ouie ket edo war glask. War glask edo avat.
An den a rank tremen dre an ober evit reiñ korf d’ ar pezh na c’hell ket anavezout en a-raok. Ya ?
Dargouezh eo evidon, burzhud evit ar gravez, taol nid ? Dont a ra da wir dre ur politikaat, hag er pezh-c’hoari-mañ e c’hoarvez dre vunudoù dister ur vuhez kevredigezhel, hanezoù. Tost e vezer ouzh danvez ar sorbiennoù. Ur mister eo ar pezh-c’hoari-se a skriv Roparz Hemon e derou ar skrid.
Pep hini eus an tudennoù a gav er pred-se ar vent politikel. Diziouerus int an eil d’ egile. Emaint en o rezid. Torret o deus an tonkad a oa warno. Aet eo da hesk andon an daeroù ma veuzent o gwalleurioù ken dister, da vezañ keodedourion laouen en ur bed bividik.

Marteze he deus Hannah arvestet ouzh an dargouezh.

La crise de la culture (Between Past and Future) Hannah Arendt, huit exercices de pensée politique, Folio, Gallimard, 1972.
C’hoariva I, Roparz Hemon, Al Liamm, 1979.

Sellout ouzh ur poz all ma ‘z eus anv eus Dour ar c’halvar.

evit ket ha netra

evit-ket-ha-netraUr pennad a oa bet embannet gant ur gelaouen belgiat war internet.
Reiñ a rae un alberz eus dasparzh ar moneiz en Europa.
1% eus Europiz zo e-dalc’h un drederenn eus pinvidigezhioù ar c’hevandir, 7sur7.be, 09/09/15

Klaoustreomp ne gemmo netra en emzalc’hioù hon begennoù loc’hus ha karantezus.

Hon frederourion bemdeziek, marc’hadourion hanezennoù bankadus anezho, zo bet primoc’h da zerc’hennañ istor ur bugel marv kavet war un draezhenn en Hellaz ha d’ e zreuzkas e pep korn ar bed, ha da drompilhañ da heul e oa disoc’h o abadenn emouiziekaat an dud ouzh ment gwalleur an divroerion.
Kavet o deus aze danvez da skrivañ un istor brav da dennañ daeroù digant ar dud, d’ o lakaat da brenañ paper, da vorfilañ o spered, ha da c’hwezhañ un disterañ memestra ar roll hoperion a vefe o hini er gevredigezh, pa n’ int nemet tud a oar diouzh lorbañ ar yoc’h da lakaat o gwazadoù da vezañ diziouerus.

Ur spont eo leurennañ un hanezenn en doare darnel ha lec’hel-se p’ emañ orin an divroadeg e lec’h all.
Ar metou-se, a vod kelaouennerion a-vicher, hogen ivez politikerion a-vicher, arzourion ha kefredourion a-vicher aet en hevelep skolioù, ouzh en em zaremprediñ puilh en dro da daolioù pourvezet eus ar beg en hevelep lec’hioù, ne reont nemet gwerzhañ o marc’hadourezh, en em werzhañ ha kadarnaat o savlec’h kevredigezhel a vrientinion.
Dre chañs ez eus ivez kelaouennerion, arzourion ha tud politikaet un tamm c’hoazh a ra ul labour gwirion.
Ar metou-se zo evel saloñs bourc’hizezed Naoned an naontekvet kantved a stamme evit peorion ar gêr vras.
Orin paourentez ar boblañs-se, o zreuzlec’hiañ d’ ar c’hêrioù bras, a oa da gavout e distruj armerzh ha stuzegezh ar maezioù. Gwazed kadarn an itronezed, war glask d’ ar buzadoù uc’hekañ, o doa krouet an darvoud. Ar beorion a oa ar sichenn ma vleunie madelezh vrokus an itronezed.
Ne oa ket a-walc’h distruj maezioù Naoned avat da genderc’hañ helv. Distrujet eo bet pobladoù ar bed a-bezh o deus gouzañvet un destuziadur krisoc’h c’hoazh.
Un hil istorek ez eus ‘ta etre an itronezed hag ar gelaouennerion skedus. Bleuñviñ a reont lorc’hus war an hevelep skourr.

Er pennad war Europa e oa anv a werinelezh ivez… Pe werinelezh avat ? Soñjal a raent e Frañs diskleriadur gwirioù mab-den ?
Gwellaat saviad an dud paour a vefe graet en ur werinelezh ? Lakaomp endeo ha n’ eus ket eus an dud paour evit gwir. Keodedourion int. Ar baourentez zo gourlakaet dezho. Frouezh o c’horvoerezh ha laerezh o madoù, o labour, o stuzegezh hag o buhezadur. Ober eus lod brasañ an denion tud paour evel ma vefe anienel dezho zo nac’h ar gaou graet dezho gant keodedourion evelto.

Un handerc’hañ eo gwirioù mab-den pa ‘z eo rediet an dud da vevañ gant korvoderioù na roont ket tro dezho da embregañ ar gwirioù-se.
Ar gwerinelezhioù bourc’hiz zo gwerinelezh ar vourc’hizion. Hiziv e vefe ret o envel gwerinelezhioù beveziñ. Arc’hwelañ a reont evit, ha dre, ar re a ren war ar beveziñ en un doare untuek ha didec’hus.
N’ eus ket tu d’ en em dreiñ war zu an tremened ha dreist-holl da veizañ ar werinelezh evel ur benveg, ur rekipe da dedalvezout. Da c’henel eo bemdez.

Koulskoude ez hañval bezañ binvioù e-leizh etre daouarn an dud hiziv. Din eo bet lavaret ez embregen va gwir eztaoliñ da skouer, pa skriven war internet.
Kenkoulz e vefe din komz va unan er gêr. N’ eus eskemm ebet dre internet. N’eus nemet disterachoù, strolloù mignoned. Kement-se ne ra ket un agora. N’ eo ket buhez foran hogen buhez prevez, hillig marc’had-mat da lorc’h an hinienn.
Skrivañ a ran war internet peogwir eo evidon un doare da na goll penn da benn an nebeut a vrezhoneg a chom ganin ha mat pell ‘zo. Un touell eo avat. Da betra e talvez, ma n’eus kenlabour gant den ? N’eo nemet turiañ en ur yezh a vo goullo ouzh goullo ma ne ver ket danvez bev, kevredigezh, ur geoded zoken sioc’han e vefe. Ne gomzan ket eus al labourioù-se, na begen berzhek e vefent, a chom labour hiniennoù diaes ganto kuitaat plu o mamm yar frañses, na dizhint d’ ar sevenadur nemet dre o stuzegezh c’hall zoken dre ar brezhoneg.
Pa ‘m eus kroget gant ar brezhoneg, ne oa ket evit labourat war ar brezhoneg, evit diorren ar brezhoneg pe evit e lakaat da badout. Ar chañs em eus bet da labourat diouzhtu gant ar yezh-se ha war danvezioù ne ‘m boa ket pleustret e galleg nag e yezh all ebet. Prederiañ, studiañ an armerzh, ar bolitikerezh, ar boblañs, ar gevredigezh e Breizh hag er bed. Ne oa ket advalañ, ober un dastumadenn. Ar c’henlabour a oa pemdeziek hag e meur a live. Ec’hon e oa an dachenn da bleustriñ hag ec’hon e chom.
Hiziv an deiz avat, ne zeu ganin nemet labour war va goar, war an dachenn hiniennel ha prevez ha me o chom un hinienn beuzet en ur yoc’h distuz.
Ar brezhoneg zo distro d’un albac’henn evit un nebeut tud a venn bezañ kendalc’herion ar yezh ? Paourat boud, paourat dazont, paourat buhez zoken ma n’ eo ket displijus na difrouezh an albac’henn.
Gwir eo, emañ an trec’h, evit ar c’houlz, gant brientinion ar beveziñ a c’houlaka da boblañsoù ar bed chemoù o stuzegezh distrujus, ha Breizh zo er bed-se.

Marv ar bugelig dre vicher an dud-se ne dalvezo ket da emouiziekaat an dud. Talvezout a ray da gas pelloc’h c’hoazh an distruj, an unventekaat, ar yoc’hekaat.
Diouzh va zu e kendalc’hin da skrivañ evit ket ha netra evel ma varve ar soudarded kaset d’ ur brezel droch. Va gerioù a yelo ganin ha gwel e vo, anez e vefe o zonkad dont da vezañ hendraoù evit breizhkarourion kabac’h a zo puilh o gouenn c’hoazh.

Peseurt liamm ez eus etre ur bugel marv, kelaouennerion meurlarjez, ar greantelaat, hag ur yezh o vont da get ? Dargouezhioù an istor marteze…

emvuhezskrid c’hoazh

melCouleur de peau : miel. Jung, MC Productions 2007, seizvet embannadur.
Ur vandenn dreset a zibun derou buhez an aozer eo. Kregiñ a ra e vuhez pa ‘z eo bet kavet e Seoul war ar straed o furchal er sailhoù-lastez gant ur polis ha kaset d’un ti emzivaded.
Kinniget eo ar skrid gant holl vinvioù an handerc’hañ (Ne gav ket din e c’haller ober gant derc’hennañ, ledanoc’h a galz eget ar beziadoù eo oberenn an aozer). Pinvidik eo an tresoù ha pinvidik an danevellañ. Reiñ a ra tro dimp an tresour da glevout doareoù ar bugel eo bet. Ar bugel a chom un dudenn a zo estreget ar pezh ez eo ar paotr bremañ. Evel-se eo bet pe evel-se n’eo ket bet. An istor kontet gant an aozer diwar-benn ar bugel eo bet n’eo ket un deskrivadur gwec’helour eus ar pezh a zo bet.
Destuziet eo bet ar bugel en ur dremen eus Korea da Belgia. Koulskoude e chom ennañ tammoù eus e stuzegezh kent na ouie ket e oa anezho. Un diavaeziad zo ennañ.
Ne glask ket an aozer ijinañ pezh na anavez ket, ne glask ket sevel ur fals danevell eus buhez unan n’eo ket mui. Leurennañ a ra e drivliadoù, e soñjoù, e c’hoantoù, buhez an den ez eo. En em seveniñ a ra den en e rezid hag an dud a glasko en e oberenn titouroù war an advabiñ a vo war un hent-bac’h.
Echu an div levrenn e chomer gant huñvreoù ha goulennoù war an den ez eo pep hini ac’hanomp. (Un trede levrenn ez eus ne ‘m eus ket lennet. Ur film zo bet graet ivez.)

Pell e vezer aze eus menozioù savet en a-raok, eus kealioù graet ha tout ar stuzegezh ren. Netra da welout gant Breizh faltaziet Breizhiz, repu klet hinienn ar yoc’h.

BirmaniaChroniques Birmanes, Guy Delisle, Dastumad Shampoing, Guy Delcourt Productions, 2007.
Ur vandenn dreset all eo a zanevell un prantad bevet e Birmania gant un tresour kanadian dimezet gant ur c’hallez aet da labourat er vro-se evit un aozadur angouarnamantel.
Un doare deskrivadur evit touristed, evit ar gall keitat o veajiñ. N’eo ket un tresour a dres hogen un tresour a labour, a gomz eus e labour tresour, eus e drepetoù tad er gêr. Danevelloù birmaniat ne zere ket ouzh ar vandenn dreset-se. Me e Birmania eo. Da fent e c’hallfe tremen. Ne vale ket evidon avat. Skuizhus eo an doare-se da strishaat an danevellañ da gudennoùigoù an aozer. Doare tresañ an aozer zo arveret kalzik a-walc’h en amzerioù-mañ. Marteze e teu eus levezon ar blogoù treset war internet. N’ouzon ket, n’anavezan ket mat a-walc’h an danvez. Seurt doare tresañ a gavan mat gant un istor fentus berr gant ur gag nemetken, en ur strip bennak en ur gazetenn.
Skrivagnerion a venn ivez komz eus ur vro estren dezho pa n’o deus graet nemet treuziñ anezhi hep kuitaat o boest stuzegezhel dezho. Displijus eo da lenn pa ne c’hellont nemet komz diwar o fenn. Mat eo evit touristed, evit tud na lennont ket pelloc’h eget diavaez an traoù.
Plijus eo, fentus a-wechoù, hogen goullo. Chom a ra paper duet zoken ma n’eo ket fall ent kalvezel.

Dre zegouezh eo degouezhet ar vandennoù treset-se etre va daouarn hogen klokaat a reont va skiant prenet ha ledanaat va dremmwel evit ar pezh a sell ouzh an emvuhezskridoù.

Gaza

Chroniques birmanes a ‘m laka da soñjal er bandennoù treset a zo kelaouennerezh war un dro. Un nebeut ‘m eus lennet. Enno ez eus ur gwir sell war an dud hag an darvoudoù. An aozer zo bepred bezant gantañ ar vro hag an dud. Atebek eo war e labour ha mont a ra da glask an danvez a zo da soliañ e labour. Danvez ha donder a zegas dimp. Sevel a ra istorioù gant buhezioù tud boutin a zo diles o saviado.
Gaza 1956, Joe Sacco, Futuropolis 2010,
Jours de destruction, jours de révolte, Chris Hedge, Joe Sacco, Futuropolis 2012.

 

Tu a vefe da soñjal ez eus bandennoù treset diduiñ, Asteriks kozh da skouer, ha koulskoude ez eus e-barzh Asteriks danvez ha donder. Ur bazenn eo bet en emdroadur ar bandennoù treset. An aozerion ne gomzont ket diwar o fenn, ne glaskont ket en em ziforc’hañ diouzh treserion o mare. N’ eo ket ar furmoù roet d’ an danvez gant an aozerion a zo e-kreiz o freder hogen an danvez. Puilh ha don eo an danvez en Asteriks. Soliet eo war ur stuzegezh bividik hag ur buhezañ digor war ar bed.

Ar poz emvuhezskrid ? ma ‘z eo menneget ur vandenn dreset all zo aze.
Ar skeudennoù zo hervez bedetheque.com.