diaes ar vuhez, ha plijus

Lennet ‘m eus ar ger teulfilm war ar blog Soubenn ar geek.
Da lavarout berr an aozourez a hañvale bezañ bet dipitet gant ur film na oa ket un teulfim pa soñje dezhi e vije bet unan.
Dedennet eo bet va evezh gant an enebadenn voas graet etre fiction ha documentaire.
Hag e oa talvoudek an anvadoù-se ?

Da gentañ, petra eo ar ger-se, teulfilm ? Ur ger a zo bet savet da reiñ ar galleg documentaire e brezhoneg, ha lakaet en e gichen ar ger faltazi evit ar galleg fiction.
An documentaire n’ eo ket un teul (galleg document) avat, hogen ur film a gelenn traoù.
Eus ur roll film a-raok ma vefe bet labouret warnañ e c’hellfe bezañ graet un teul.
Koulskoude, daoust a vezañ bet savet hep dremmourion, er-maez eus ur studio (ha n’ eo ket gwir bepred) skeudennoù un teulfilm zo bet dibabet, saeret, da ginnig un dra pell diouzh darvoudoù gwerc’hel, zoken ma ra dave dezho. N’ eo ket un teul, pe evel forzh peseurt film e c’hell bezañ arveret evel teul en un degouezh resis.
Ar ger teulfilm zo un tamm mat diresis ha savet diouzh stumm ar galleg hep derc’hel kont eus ster ar gerioù teul  pe documentaire.
Ar ger faltazi zo ken pell all diouzh ar galleg fiction. Klotañ a ra e ster gant ar galleg fantaisie. Setu c’hoazh ur ger dibabet war ar prim.

E-barzh Geriadur ar Mediaoù, PREDER, 2000, gant Guy Étienne eo bet kinniget ober gant ar ger faltazi evit ar galleg fantasie, saozneg fantasy. Kalz poellekoc’h, reishoc’h ha blizidikoc’h eo an dibab.
E-barzh Geriadur ar Mediaoù eo bet kinniget ivez kevatalioù brezhonek d’ ar gerioù documentaire ha fiction. Roudoù eus al labour graet da sevel ar gerioù a gaver e-barzh LAVAR 13, PREDER, 2000, p. 236, KIS 667, Hanc’herieg an arvestoù XIII, reportage, documentaire, fiction.
A-zivout «documentaire» eo skrivet : «Amkan ar filmoù eus ar seurt eo ledañ deskadur, kelenn : un dalvoudegezh skiantel ha diougonadel o deus.» 
An aozer a ginnig sevel ur ger diwar ar brezhoneg doazh eus ur stumm gwenedeg duah o kaout en e orin al latin dŏcĕo kelenn, deskiñ, diskouez : kendoazhañ.
A-zivout fiction e lenner : «Handerc’hañ zo sevel ur film gant ur mod derc’hañ o neptuiñ an 
durc’hadur d’ an draelezh : lusket eo gant an dec’hmegañ. Tra ma’z eo pal an darouezer pe ar c’hendoazher denotañ unvezioù pe rumennoù, n’ eus eno evit an handerc’her nemet araezioù – evitañ kefridi an denotañ zo bezañ gouskor d’ ar c’hennotañ : darvezadur ur romant, ur pezh c’hoari, ur film, evitañ da vezañ a furm gant an darvoudoù gwerc’hel, zo ur sigur da zispakañ un niñv hag an niñv e unan, evitañ da vezañ a gemez gant niñvoù ha kenniñvoù ar gedvuhez, a ro digor d’ ur bed digent, kevannezus evitañ da vezañ handerc’hat.
»

Deurus eo an elfennoù degaset gant Guy Étienne hag evel boazh e sellont en tu all d’ an dachenn ma ‘z int bet savet.

Rummañ ar seurtoù filmoù zo tidek avat ha distremenet adal ar skeudennoù kentañ a zo bet filmet gant ar c’hameraoù kentañ. Ret e vefe studiañ an arbennoù o deus kaset tud da sevel seurt rummoù.
Ma kemeromp filmoù Sergueï Eisenstein (Al lestr hobregon Potemkine, 1925) ha Dziga Vertov (An den e gamera, 1929) e derou an 20t kantved en SSSR, eo diaes lakaat un troc’h kren etre o oberennoù. Koulskoude, unan a ya da filmañ an dud, an all a film dremmourion. Gant an daou avat an denotañ zo gouskor d’ ar c’hennotañ.
Vertov hag Eisenstein a film o daou gant o soñj d’ un denelezh gwelloc’h. Dezerc’hañ a reont buhezañ an dud a c’houzañv ur mare eus o istor gant ar spi da gaout dirazo ur bed reishoc’h, tud a gred tapout krog en o buhezañ.
Ned eo ket an daou aozour hep bezañ intret gant arvarioù, gant ur sell hiniennel war an darvoudoù a vuhezont, ha kement-se a lakaont e stumm skeudennoù ha niñvoù, istorioù, ha n’ eo ket e stumm un dezerc’hañ eus ar werc’helezh. Filmoù Vertov n’ int ket frouezh un denotañ nemetken, n’ int ket kendoazhañ.
An daou a gont un istor n’ eus ket anezhañ er werc’helezh, en ur stumm a zo un digor war ar bed. An dud a welfe, pe e filmoù unan, pe e filmoù egile, ur arvez diougonadel
a chomfe berr war ar film o deus gwelet. 
Gant an daou koulskoude e oa bet goulennet gant dalc’herion ar galloud politikel diougonañ, kelenn ar yoc’hoù.
O daou o deus savet filmoù a zo un niñv enno o-unan, daoust ha bennozh da niñvoù ar werc’helezh.
Niñvoù an handerc’hañ n’eus ket anezho hep niñvoù ar werc’helezh ha kement-se e stummoù ken kozh ha marvailhoù al lennegezh teodel. Iskis ne welfe an dud nemet faltazi er marvailhoù ha gwirionez en istorioù kinniget dezho bemdez er media.

Arvarus eo er stuzegezh ma vevomp ober un troc’h etre seurt rummadoù. Bemdez Doue e vag ar stuzegezh veveziñ an dud gant istorioù, handerc’hennoù.
A-bouez eo neuze diskouez penaos eo ar prezegennoù, ar c’homzoù klevet bemdez er media, ar skeudennoù, ar filmoù, kement a istorioù, a handerc’hennoù un tamm mat pell diouzh ur werc’helezh bennak.
Ezhomm hon eus adkemer krap war hon buhezañ, war an handerc’hañ. Pa lavaran «hon» buhezañ eo peogwir e soñjan n’ eus hent ebet d’ an denelezh diouzh tu ur salvidigezh hiniennel. Ne c’heller hepkoriñ an trapoù a zo er yezh gourlakaet dimp evel forzh peseurt bitrakoù gwerzhet er gourleurioù nemet dre ur c’henlabour.



termaji

Bretagne Culture Diversité a aoz ur pezh mell tra, kendaeloù, a-zivout diversité et droits culturel.le.s en Naoned.
Un dra vat.

Emaomp e kreiz kreizik ezvoudañ ar stuzegezhioù suj dre ar bed e gounid ar stuzegezhioù ren avat, pezh a dalvez war grenn dermen lakaat ar sevenadur en arvar, ha lakaat en arvar buhezañ mab-den.

Evit gwir pa reer anv a sevenadur e veneger ar stuzegezh ren (stuzegezh lec’hel ur gumuniezh resis). Tud ar stuzegezh-se en em ren evel ma vefe bet gwerc’helaet an hollveziadelezh e stumm kenderc’hadoù a vefe n’ eo ket dave an holl stuzegezhioù hogen ar stuzegezh nemeti lakaet da sevenadur.
N ‘eus ket anv a zegas ur plas kevatal d’an holl stuzegezhioù hogen d’ o lakaat e sujidigezh ar stuzegezhioù ren. Kement-se dre o froviñsekaat, o folklorekaat, o bugelelaat.

N’eo nemet un arvez eus ar bedeladur ha n’ eo ket un hollveziadekaat.
Ne vo mui nemet ur stuzegezh, gant arvezioù ha dedaoladoù rannvroel ha proviñsel.
N’ eus mui nemet ur stuzegezh, un uniad stuzegezhioù ren.
Alese arver ar ger sevenadur graet gantañ en un doare diresis evit treiñ ar galleg culture ken diresis all. Gwelloc’h ober gant ar brezhoneg kultur en degouezh.

Ar stuzegezh brezhon n’ eo mui nemet un arvez eus stuzegezh Frañs abaoe pell ‘zo.
Ar stuzegezh brezhon ne oa mui nemet ur stuzegezh «pobl» hep stuzegezh dave all estreget ar stuzegezh ren gall.
Abaoe pell e oa aet begennoù Breizh da heul stuzegezhioù «gouiziek» arall. Dre leziregezh, ha dre lazioù hiniennelour e oa : begennoù Breizh a glaske mirout ur saviad ren o doa kollet dre na zerc’hel o flas er bed.

Donedigezh ar gevredigezh c’hreantel war c’horre zo bet drastusoc’h c’hoazh dre e vedeladur ha dinac’h nep stuzegezh all, nep hent all d’ ar sevenadur.

Boaz eo ar begennoù ha brizhvegennoù proviñsel da zezerc’hañ. Mont a reont evel tudennoù en ur c’hoari. Bevañ a reont hogen ne vuhezont ket.Heuliañ a reont an erv boulc’het gant o diaraogerion.
Displeg a ra, evit darn, ar blijadur o deus d’ ober gant ur yezh pobl handerc’het, danvez ur c’hoari ma ne arvaront ket o danvez, ha gant ur gealiadurezh amprestet n’ eo ket frouezh o fleustr.
Stummet gant skol-veur Frañs e reont gant ur brezhoneg c’hoariva pa chom ar galleg yezh o «c’hultur».
Da skouer, en un tamm testenn eus ur stirad pellwel da vezañ skignet e brezhoneg hag e galleg, e komze tudennoù ar rezhienn c’hallek ur galleg resis, reizh, hini kelennerion ha studierion voutin, hag an hevelep tudennoù er rezhienn vrezhonek a gomze ur brezhoneg ar ploue handerc’hek, giz kouerion Molière, pe vicherourion Jean-Claude Grumberg.
Ar yezh savet gant Grumberg pe Molière evit o zudennoù zo reizh, poellek, kaer, ha speredek. Lu eo ar yezh savet gant skolveuriaded vrezhoneger Frañs, anez e klaskfent anzav gwazhoniezh ar brezhoneg da stuzegezh Frañs ha d’ ar galleg, pezh a vefe un dibab poellek eo. Ar galleg zo ur yezh kaer, ar galleg pobl ivez. Drastus eo avat evit ar brezhoneg kaout da vestr ur yezh-all.
Spi ’m eus ez eo pal gwirion an dud-se tonkañ ar brezhoneg da vezañ ur yezh c’hoariva, pe ur yezh proviñsek, pe ur folklor, mat da uzañ o amzer vak.

kenlabourat ?

Kenlabourat ? Petra a lakaan-me dindan ar ger-se ?

Pa c’houlenner diganin ober un dra bennak ha pa vefe sorbiennañ, pe skrivañ, pe aozañ ur prantad labour gant bugale pe oadourion, dre vras, n’eo nemet labour a c’houlenner diganin.

Kinnig a ran ur skrid, un arvest, ur prantad studi hag en em gavan va unan da gas an traoù war-raok. Labourat zo pep pennañ va gwezhiañ en degouezhioù-se.
Bez e c’hallan kaout tud o reizhañ va skrid, pe o sellout a-bell ouzh ar pezh a ran, pe o reiñ un ali war ar pezh a ran. N’ eo ket evidon kenlabour. An dud a zegas ur skor d’ ar gweziañ en ur chom er-maez eus an ober. N’emaint ket war an dachenn.

Kenlabour a empleg evidon un eskemm a bad en amzer hag a dizh d’ an nebeutañ an oberiañ. N’ eo ket un eskemm etre un den a labour hag un all a ro un ali kalvezel. Pep hini a zegas e labour, e sell war al labour, e zanvez dezhañ, a-hed ur gwezhiañ padus. N’eo ket hepken eus labour ez eus anv hogen eus oberiañ ha niñvañ.
Ar c’halvezad e dibenn an argerzh a vo frouezh perzhiadur an holl, zoken mard eo un den nemetken a gemer an atebegezh war ar furm disoc’hel.

Er prantadoù labour war ar c’hoariva am eus ambilhet gant skolidi eo bet degaset danvez gant ar vugale, gant ar skolaer ha ganin. An durc’hadurioù a zo bet d’al labour a oa lusket, maget, gant perzhiadur al lod brasañ. Un amkan boutin a eskore e-serr an ober, hag ez eskore ouzhpenn danvezioù na vije ket bet anezho hep oberoù, ersavioù, alioù ha goulennoù an holl.
Dudius eo kinnig traoù hag o lezel da eginañ, da azviñ, ha reiñ dezho, an neuz, an dornata, ar vuhez intret gant eskemmoù ar genoberourion. Frouezh ur c’henlabour-niñvañ eo. Ur c’halvezañ-trehontiñ eo ha n’ eo ket ur renapl kalvezadoù daoust pegen talvoudus, skedus hag enorus e vefent.

Touellus eo ar ger kenlabour peogwir e hañval bevennañ an darempredoù etre an dud e par al labour. Ur ger kozh eo, amprestet d’ ar stuzegezh ren galleger. Ur ger uzet na zlefe ket bezañ amprestet gant brezhonegerion hep prederiañ un tammig.

Dre ober gant ur ger kozh evit ur ster nevez em eus marteze faziet.
Koulskoude, gant an emdroadur a oa bet degaset, gant un dornad tud e Breizh ar bloavezhioù seikont, d’ an darempredoù etre an dud ha d’ ar gwezhiañ denel, e oa bet tarzhet kombodoù ar stuzegezhioù kozh war ziemprañ ha lusket ur gwezhiañ denel pinvidik a-walc’h, a roe d’ ar brezhoneg ur vuhez n’ en doa bet morse en a-raok. Ne oa mui eus ar vuhezañ-se gant yezh ebet er vro evit gwir. Gant diorreadur ar gevredigezh veveziñ e veze kantet ar gwezhiañ d’ al labour. Ar brezhoneg a oa aet d’ ur benveg bevedel dispredet.
N’eo ket yezh an dud-se a emdroe hogen an dud a rae gantañ he lakae da gemm. Alese ma ne gemme ket ar gerioù eskoret er stuzegezhioù kozh, e veze graet ganto en eginoù ur stuzegezh nevez, edont endalc’het e ganedigezh ur bed nevez. Ledanoc’h e oa eget ar brezhoneg pe Vreizh.

An dachenn a oa bet prientet en etrebrezel gant an dud a oberias en-dro da Walarn. Troet o doa kein d’ ar stuzegezhioù kozh, restachoù ur gwezhiañ o vont da get, stuzegezhioù a gave o eztaol el luskadoù rannvroelour ha broadelour, troet davit an arc’hañ : roit dimp ar gwir da chom «Bretoned» en hon c’hornig eus Frañs. Ra virot pezh a chom eus yezh hon tadoù kozh, ra chomo warnomp ul liv «Breton» !
Gwalarn a lavaras Brezhoned omp peogwir e vennomp bezañ Brezhoned hag evel Brezhoned en em droomp davit ar bed. Al lennegezh ne oa nemet un deraouerez. Diouzhtu eo bet an dud war a bep seurt tachennoù an oberiañ, paouezet o deus da renabliñ an diforc’hioù hengounel («identelezh» ar yezhourion emdarzhek «modern») ha d’ o c’hwezañ. Paouezet o deus gant an arc’hadurioù lec’helour a oa frouezh ar sujidigezh d’ ar stuzegezh ren.

Tud ar bloavezhioù seikont o doa hep gouzout dezho ledanaet ar gwezhiañ emsavel brezhon d’ an niñvañ, pezh a rae diouer da Walarn.
Lod eus an dud-se zo en em gavet souezhet gant paourentez ar stuzegezhioù kozh pa ‘z int en em adkavet digenvezet enno da heul steuziadur ar stuzegezhioù nevez dre ziouer a werc’helaat…
Ar stuzegezh piaouel eskoret dre an niñvañ a oa aet ar pellañ ma c’helle hep bezañ rediet da gimiadiñ da vat diouzh ar stuzegezhioù kozh (boazioù, talvoudoù, bevañs…). An tremen d’ ur bed nevez a oa ur saviad enkrezus ha tenn, gouzout a reer pezh a goller ha n’ eo ket ar pezh a vo gounezet… An emzalc’h boutin ha yac’h zo bepred sujañ d’ ar stuzegezh ren.

Er stuzegezh ren aet da gozh ar c’henlabour en doa ur ster na oa ket hini kenlabourerion ar bloavezhioù seikont. Dister eo tonkad ar ger evit gwir, pezh a vern eo ar pezh a zo steuziet gant an distro d’ ar bed kozh ha d’ ur saviad rakwalarnek e Breizh. Distro eo muioc’h eget biskoazh ar rannvroelezh hag ar vroadelouriezh kozh. E-lec’h sellout ouzh ar bed e sell a-nevez ar Vrezhoned ouzh «Bretagne» ar stuzegezh ren ha pellaet eo ur wech ouzhpenn dremmwel un ober rezidek evit an denion.

Soñjal a ran em eus bet chañs. Kenkoulz all em bije gallet chom er-maez penn-da-benn eus ur prantad ken pinvidik ha plijadurus. Ne vern mard eo deuet da vezañ didalvoud er bed ma vevan hiziv frouezh an niñvañ tremenet. Moarvat eo bepred talvoudus evit tud all e stuzegezhioù all a eskor bemdez-Doue e Frañs hag er bed a-bezh.

gwaskell

Gwaskell, nag ur benveg talvoudus ha plijadurus.

O sellout ouzh gwaskell ar gwiniegour e soñjen e mendemoù va bugaleaj. Reuziañ a raen evel ur voualc’h ha debriñ muioc’h eget na zastumen eus ar rezin gwenn sukret a oa va zad-kozh un tamm mav anezhañ gant ar gouennad-se, rayon d’or.
Ur wech e oa bet ur bagad mendemerion ouzh va c’hlask gant va mamm pennfollet. Steuziet e oan, kousket ma oan e disheol ur skod-gwini o koazhañ va c’hofad rezin.

Gwaskell, ger flour a son evel gwask ha minwask, gwasked ha gwaskerezh…
Moulañ paper a c’hell bezañ skor koulz d’ ar werin vlin ha d’ he gwaskerion.
Ul levr moullet brav a c’hell bezañ un heklev, ur skeudenn d’ ar rezid, koc’hien an niñvañ hag ivez eiler ar gwaskerezh.

Ar sun o redek dindan ar waskell, dindan pilpasañ ar mendemerion ruz o divharoù noazh, goet, prederiet gant ar gwiniegour, aet da win, a vo kenkoulz benveg ar waskerion hag hini an emsaverion, daoust da vennadoù an hini e savas gant aked.

Penaos dont a-benn da c’houzout mar bev an oberour e digenvez e un, e hun, e hunvre ?

Ar gerioù ne dalvezont mann a unanoù. Treiñ a reont da garc’har pa vezont rouez. Ec’honderioù divent zo ret dezho da hekleviñ ouzh kendirvi a-bell, dre ar ster, dre ar sonioù, dre vuhezañ ar yezherion.

Ar brezhoneg a anad din a-wechoù evel ur c’harc’har.
Toullañ kaoz gant ur gwiniegour a lavar traoù eeun ha resis gant gerioù eeun ha resis, gant ur galleg pobl a zo va yezh vamm, zo ober rezidek evidon.
Dasoniñ a ra gwiskadoù disgwel ar gerioù ha buhezañ mut ur gumuniezh tud, hini ur gêriadenn stank o verdeiñ war renkadoù torosennek ar gwiniennoù.
Bevañ ha buhezañ.

Nebeut ac’hanon gant va brezhoneg teuc’h.

gloar ar brezhoneg

Petra eo Breizh ? Ent devoudel n’ eo nemet ur broviñs eus Frañs. Ar gallaouegerion en goar mat tre pa zifennont ur rannyezh kar d’ ar galleg. Ar galleg a ra unvaniezh Frañs evel elfenn eus ar stuzegezh c’hall, un oberiañ eus ar gumuniezh denion ez eo bro Frañs.
Stummoù lec’hel zo d’ ar stuzegezh-se, a denn d’ an tremened, padal e reont bepred dave d’ ur stuzegezh-ren a-us da stuzegezhioù en em lakaet e gwazoniezh ar stuzegezh-ren. Stuzegezh ar begennoù a vije bet lavaret un nebeut dekvloavezhiadoù ‘zo.
Petra lavarout hiziv ? Ne c’haller ket mui komz eus begennoù hogen eus renerion.
Ar renerion a ren war an diriad bennozh d’o galloud, hag e ve a orin armerzhel, politikel pe stuzegezhel. Galloud a zo frouezh o gwezhiañ. Gwezhiañ brientek a denn da virout evito holl dachennoù ar gwezhiañ denel ha da gantañ gwezhiañ lod brasañ tud o «c’humuniezh» d’ al labour.
Ar begennoù a oa diorreerion ar stuzegezh dre o fleustr sevenadurel, dre ma bukent d’ an denelezh.
Dispredet e oa an termen pell a-raok an 19vet kantved endeo, ha koulskoude eo bet arveret en emsav brezhon betek an ugentvet kantved.
Seurt handerc’hañ, kealioù kenderc’het diwar vruzun an tremened, a dalvezas da bleustriñ ur stuzegezh diles, egin ur stuzegezh vrezhon a vefe tu da lavarout. Daveiñ a rae d’ un amzer aet da get.
N’ eus ket kalz a dud a vefe a-du gant seurt ragach avat. War-lerc’h Gwalarn ha luskad brezhon derou eil hanterenn an ugentvet kantved ez eas an emsav brezhon d’ ur bruzunadur a luskadoù brezhonek, ha kenderc’hadoù an emsav zo aet da furmoù lec’hel ar stuzegezh ren (brezhoneg, gwenn-ha-du, skrivañ, embann ha kelenn e brezhoneg).

Hevelebet eo bet stuzegezh ha yezh, sevenadur ha stuzegezh.
Dilezet eo bet keal ar stuzegezh diles o soñjal e c’haller tizhout ar sevenadur a hiniennoù, ha perak ket dre gefleuniañ pep hini e garantez ouzh ar brezhoneg nemetken pe dre ul labour war ar brezhoneg, pe dre arc’hadurioù dibolitikaet.
Eus frouezh ur stuzegezh diles e teue ar yezh da vezañ orin ur stuzegezh diles ? Ar yezh a c’halle bevañ, diorren, er-maez eus nep kumuniezh denel, hepken dre youl un nebeut hiniennoù bet o dilested a-berzh n’ ouzer ket pe zoue o tennañ ar sifelennoù kuzhet tu bennak e bolz al leurenn.
Pep hini zo lipr hiviziken d’ ober pezh a gar eus ar brezhoneg.
N’eus ket da dortal avat, labourioù talvoudus zo graet ha tud a gomz brezhoneg bemdez. Nag ur chañs o deus. Na galonek int. Padal, a-benn kantvedoù e chomont en ur bed galleger. Binvioù ar stuzegezh c’hall zo dereat kenañ. Arabat mouzhañ ouzh e blijadur.

Tud Gwalarn o deus kaset o labourioù da benn diwar truilhoù ur stuzegezh ha krediñ a raent adreiñ d’ ar stuzegezh-se ar binvioù ret da vleuniañ a-nevez. Aet int da glask pinvidigezhioù e teñzor an truilhoù hag o lakaet da werc’hañ en o labour. Troet o deus kein d’ ar stuzegezh ren, pe kroget o deus d’ en em zieubiñ ent oberiant eus ar stuzegezh ren.
Hepto e vefe eus Breizh nebeut a draoù hiziv ha ne vije ket bet eus ar folklor truezus, hogen plijadurus evit kalz tud, a anavezomp hiziv.
Gant ar framm SADED-PREDER-EMSAV, eo bet dedalvezet labour Gwalarn d’ un egin a gumuniezh.
Pa lavaran seurt tra e c’haller soñjal ne oa ket kalz a dra. Sur eo, frouezh un handerc’hañ a ouenn gant hini Gwalarn e oa. Bez e oa avat. Gant ar frammoù-se e veze dizoloet petra e oa ar stuzegezh ren ha penaos ne vezer ket tonket da blegañ outi, pe kentoc’h d’ ober ganti. Hag ur souezh e oa gwelout ken nebeut a dud da gas ur sammad bras a labour ne oa ket barrek aozadurioù frañses kalz brasoc’h da ober. Ha dreist holl ez ae war-raok er-maez penn-da-benn eus kenderc’hadoù ar stuzegezh ren, zoken ma tiwane er stuzegezh-se. Tremen a raed d’ un arlez gouzañvat d’ un arlez oberiat, boulc’hañ hent ar politikaat.
Tro a oa da skoulmañ darempredoù gant tud, gant danvezioù, gant kealioù. Un niñvañ a oa.
Ar brezhoneg a oa benveg ur gwezhiañ rezidel, hent ar sevenadur hag egin ur stuzegezh diles.
Echu ar birvilh eo marvet ar buhezañ diles. N’ eo chomet nemet labourioù e maezienn stuzegezh ren Frañs.
Ar brezhoneg n’ eo mui nemet yezh un nebeut tud a zo o stuzegezh ar stuzegezh ren. An dud a bled gant ar brezhoneg n’ int mui nemet izili eus ar stuzegezh ren hag ar brezhoneg n’ eo mui nemet un danvez studi pe gelenn, pe gwashoc’h un danvez labour. Gwashoc’h peogwir al labour a bella an danvez diouzh ur gwezhiañ denel pinvidik evit e gantañ e-par ar bevedel hepken. Skriverion ha n’ eo ket skrivagnerion da skouer, eleze labour perzhek moarvat hogen labour, lod bevedel ar gwezhiañ denel. Skrivañ dreist-holl evit padout. Bevañ ha n’ eo ket buhezañ.
Ar brezhoneg n’ eo mui komzet nemet evel strobad rannyezhoù eus stuzegezh Frañs a-live gant rannyezhoù ar c’humuniezhoù liesseurt a bobl ar vro. Hag evel rannyezh eo tonket da vont da get pe da dreiñ d’ un diduamant evit korrgumuniezhoù Frañs, pe d’ un danvez studi evit yezhkarourion ar rannyezhoù-se ken kaer ha pinvidik gouez d’ an holl.
Da geñver ur preder brezhon da skouer e tenn an traoù da vont war zisteraat.

Gant Gwalarn eo kreizet ar striv war ar yezh hag an disoc’h n’ eo ket dister, ha kement-se diwar goust buhezioù an dud (beved) hogen e gounid ur buhezañ diles. Padal e weler kealiadurezh an dud o vont da heul ar stuzegezh ren. E-barzh skridoù Drezen da skouer ez eus un hekleviñ d’ ar chaovinegezh c’hall e rez al letonenn. Pa lop war Frañs eo evit difenn ur Vreizh advrezhonekaet, un dreistFrañs un tammig, a vefe barrek da argas an alouber hep skoazell an estrenion. Breizh zo gwan peogwir ez a da c’houlenn an aluzen digant Frañs en e soñj. Breizh ne adsavo nemet diwar e labour. Padal n’ eo ket a-enep ober gant frammoù Frañs evel ar skolioù hag o skolaerion…
Hiziv eo ar sioù-se a chom eus mare Gwalarn. Digarez an dud zo lavarout hon arc’hant eo, an hini a roomp d’ an telloù ? Paeañ telloù da Gaezar zo reiñ galloud dezhañ. Goulenn skoazell digantañ zo reiñ galloud mac’h daou dezhañ, bezañ div wech sujet dezhañ. Kement-se a oa bet merzet ha dezrannet gant SADED-PREDER-EMSAV en eil hanterenn an 20t kantved.
Goulenn arc’hant digant Stad Frañs zo mont diouzh ar stuzegezh ren, hini Frañs. Ha n’ eo ket soñjal chom gant stummoù boas ar stuzegezh ren evit dedennañ tud. Hag evit o lakaat d’ ober petra, pezh a reont mat-tre e galleg ?
Edo an emsav brezhon war an hent da zistremen an dislavar stuzegezhel a oa amparañ ur stuzegezh diles en ur vezañ eus ur stuzegezh kozh. Skuizhus al labour, hogen pinvidik.
Ha hiziv, petra a reer ?

Youenn Drezen kelaouenner

Ken dizesk ez on e-keñver ar brezhoneg ha ne ouien ket pe kelaouenner dudius e oa bet Youenn Drezen.
Kregiñ a ra al levrenn gant ur sorbienn eus Iwerzhon a zo un drugar a lennegezh teodel. Netra da deurel e-barzh, un oberenn bobl lakaet bev buhezek war ar paper hep koll tra eus e zanvez.
An hevelep yezh yac’h ha pinvidik a adkaver a-hed skridoù Drezen.

An div valeadenn, e kêr an Naoned hag e kêr Gwened zo baleadennoù gwirion, dre ar savadurioù hag o istor evit Gwened ha dismantroù Naoned o tivogediñ war-lerc’h ar bombezadegoù kêr ma adkav Drezen e vignoned, pe al lec’hioù ma chomont ha ma choment c’hoazh evit reoù anezho er bloavezhioù 70, en ur gêr em eus treuzet meur a wech war droad d’ ar mare-se.

Ar skridoù talbennet A-dreuz al levrioù hag ar c’helaouennoù a ro da anavezout en un doare bev labour brezhonegerion ar prantad-se.
Dihunamb, Feiz ha Breiz, Gwalarn, Sav, Studi hag Ober, Arvor a embann skridoù e brezhoneg, kevellennoù, barzhonegoù, studiennoù…
Embannet eo ivez levrioù : ur studienn embannet e brezhoneg Traoniennoù ha Kaniennoù-mor mor gant Lan Devenneg, an hini gentañ moarvat.
Ur barrezig a Vro-Leon, Lanber, gant Loeiz Lok. « Evit ar wech kentañ ul levr diwar ur barrez skrivet e brezhoneg ha n’eo ket e galleg. »
En ur rambreal gant Yann-Vari Kerwerc’hez, un naonedat : « Romant polis bras, skrivet war-eeun e brezhoneg, peadra a skrijañ gantañ, rak lazhañ a reer tud ennañ goude o spontañ «bominapl»… ha peadra mousc’hoarzhin ivez, ha c’hoarzhin zoken, rak a drugarez Doue, ar skrivagner a zo anezhañ paotr yac’h e galon ha livet en deus evidomp, ouzhpenn ur c’hazig du koantik ken eo koantik, kañfarded dibalamour evel Yun Bulluc’h, den meur ar romant, Benead Bondu, komiser-polis, Huon Harogall, ar Squinthog, ar poliser saoz, ha nouspet all, pep hini gant e berzhioù mat, ha pep hini ivez gant e dammoùigoù sioù divat, da lavarout eo fentus. »

Un displegadenn graet e Dinan gant Drezen, Jakez Riou : e vuhez, an den, ar skrivagner zo un digarez da gomz diwar-benn stad ar yezh : ouzhpenn 100 den o selaou « kentelioù brezhoneg gant ur 40 bennak a zeskerion… « Pet kêr e Breizh Izel a c’hellfe fougeal heñvel ? »
« Ne welit ket hor brezhoneg dilezet un tammig re gant Breizhizeliz o tont da vleuniañ e Breizh Uhel ? Na petra ’ta!…Treuzet en deus dija, ur wech, ar mor, pa zeuas eus Breizh-Veur da Vreizh-Vihan. »

Un deiz all e kont penaos o kemer ur banne gant tri mignon dezhañ en ur c’hafedi e Roazhon, beajourion anezho, R.Y. Creston en o zouez, e koulenn diganto skrivañ o avanturioù beaj en hevelep doare ma c’houlenn Roparz Hemon digantañ, e-barzh Gwalarn, skrivañ pezh en deus prometet : « Peur e roio deomp Drezen, hervez e bromesa, Ar Vuhez a zo Huñvre ha Maer Zalamea ? »

« Neventi vat da varzhed Vreizh » a skriv a-zivout barzhonegoù gant Hemon « Melkoni an den e-unan e-kreiz an engroez… Ne vo meizet ar re-mañ en o c’haerder dispar nemet gant ar vrezhonegerion desket, re an dibab, evel ma vez lavaret hiviziken. » Hemon « ar skrivagner an oberiantañ, ar fonusañ eus a-bell e brezhoneg… Pinvidigezh e yezh… frazenn fetis… leun ha sklintin ha luskellus… (Hemon) o tañvañ ar joaioù boutin a zo lod ar stourmerion a vourr e-touez an dud. »

Evit embannadur ar Petit dictionnaire pratique breton-français gant Hemon e ra un distro war ar geriadurioù brezhoneg  : Catholicon, en XVIIIet kantved Pelletier, Gregor a Rostren, Armery, h.a. Neuze geriadur bras Ar Gonideg, ha Troude, Ernod, Vallée…, ha neuze an dictionnaire breton-français « «brezhoneg du-mañ» ha brezhoneg an holl… aozet er skritur nevez. »
« N’eus mui nemet ur brezhoneg skrivet, pinvidikaet souezhus gant peder eienenn-bobl… »
Menegiñ a ra ivez Pemp pezh-c’hoari berr, gant Jarl Priel, Jakez Riou, Y.V. Perrot, Langleiz ha Hemon. pep hini en ur rannyezh hag unan e brezhoneg « peder rannyezh, ur skritur hepken. »

A-zivout Frañsez Debauvais Breiz Atao, e skriv « a ouestlas e vuhez, a wastas e yec’hed, a gollas e vrud… evit ma vevo Breizhiz ur vuhez klokoc’h, yac’hoc’h, ledanoc’h, dindan lagad an heol. »

Skrivañ a ra ivez a-zivout Yann Sohier unan eus krouerion Ar Falz « kelaouenn viziek ar vistri skol lik a du gant deskiñ brezhoneg» savet e 1933. Marvet eo e 1935. « Ouzhpenn kant mestr skol bodet en-dro d’ar gelaouenn » hag « an heligentañ savet etre ar skolioù kristen ha skolaerion ar gouarnamant. »

Galleger e oa Yann Sohier, desket gantañ ar brezhoneg, evel Debauvais, evel an holl skrivagnerion ha yezhourion « beuzet e mor ar galleg… » Ar Gonideg, Kervarker, Brizeug, Joubiouz, Ernod, Vallée, Malmanche, Bleimor, Jakez Riou, Meven Mordiern» Ret eo bet dezho « dastum o deskadurezh el levrioù… » « Ar re-se a labour, a skriv… » « Brezhoneg an dazont a vo pezh a vo graet gant ar skrivagnerion. »

Kalz a zizoloer en un doare bev-buhezek e-barzh al levrenn-se, ha dreist holl pegen pinvidik ha birvidik e oa labour ar vrezhonegerion.

Youenn Drezen kelaouenner, levrenn 1 : Arvor, embannet gant Mouladurioù Hor Yezh e 1986.

an dibareg

Un darvoud, pegen bihan e vefe, mennet pe get gant an oberour (gwezher), zo ennañ e lod a hollvedegezh, munut marteze, diheverzh, hogen a c’hellfe devoudañ un hontkenderc’hañ.

A-wechoù, e-lec’h klevout an hontkenderc’hañ ne daoler pled nemet ouzh ar c’halvezañ, ouzh dibaregezh an darvoud. (Ober a ran gant klevout evit merkañ n’ eo ket alvezel an hontkenderc’hañ. Hag eo azas ar ger ?)
Miret e vo arlivioù lec’hel, henvoazel, askenderc’het ur yezh, sellet evel dibarek, hep gwelout e c’hell he lod a hollvedegezh bezañ aet da amparañ doareoù all bev hiziv an deiz hag azasoc’h ouzh ar bed ma vennomp buhezañ.
Dalc’het e vo d’ ur furm kozh, a zo risklet en anistor, e grignol an istor, hep e veizañ en emdroadur ar yezh, hep gwelout barregezhioù hollveziadekaat ar yezh a-vremañ, hep e lec’hiañ en emdroadur ar bed, e-barzh niñvañ ur gumuniezh denel bev.
Ur meizadur eus an istor eo, meizadur anistorek leal.
Seurt meizadur a ra eus ar brezhoneg ur rannyezh eus kornog Frañs dindan beli ar galleg degemeret da yezh a sevenadur nemetañ gant rannyezherion vrezhonek.
Ar re a glask sevel ur yezh pobl hiziv, ur parlant «hollveziadek» n’ o deus evit gwir keal resis ebet eus ar bobl, eus ur gumuniezh tud, eus an istor. Dave a reont d’ ur bed a zo bet evel ur skeudenn gozh karet eus tud n’ o deus ket anavezet.
An istor zo evito un heuliad darvoudoù bet kaset da benn dre youl hiniennoù, elfennoù dibarek a stagont kenetrezo dre youl o from, o angerzh. N’ eus evito nemet hiniennoù eus ar vrezhonegerion, an hinienn ez int o vezañ e penn ar re all o reiñ e ali hiniennel, mouezh e drivli. «Pep hini zo libr». Frankiz ar re varv eo se, frankiz ar sujidi pe ar sklaved, bevañ ha n’ eo ket buhezañ.
Merañ a reont ar yezh evel ma vefe un danvez neptu, ur c’halvezad eus ar boutinañ. Merañ a reont ar vuhez evel ma vefe alvez ha beved : chom bev ha merañ kalvezadoù.
O yezh, o fobl, zo mojennek, un handerc’had, un c’halvezad hep buhez. Dal int d’ an istor pa ne reont nemet amprestañ «kealioù» digant stuzegezhioù estren dezho evel traezoù. Ne reont nemet dedalvezout kealiadurezh ur stuzegezh a c’houzañvont muioc’h eget ne berzhiont enni.
Penaos emouezañ ouzh ar bed pa vezer en anistor, destuziet ?

Hag e c’hellfe bezañ un hent aesoc’h da adkavout an istor ? Ne gav ket din. N’eo nemet pouezh ha gwered ar stuzegezhioù beveziñ. Moarvat emañ ar stuzegezhioù beveziñ en hil ar stuzegezhioù hollveliour.
Spontus eo galloud ar renadoù hollveliour war ar yoc’hoù. An hevelep pouezh a lakaont war an hiniennoù ha frammadur ar c’hampoù bac’h pe ar sklaverezh. Divarrek eo an hinienn enno keit ma ne dec’h ket diouzh galloud ar gumuniezh ren, keit ma ne sav ket e gumuniezh digor war an hollved.

Pegen dister e vefe avat, pep darvoud denel zo en hollved.
Chom e c’hell e hollvedelezh er par galloudel, pe amparañ ur c’halvezad dibarek a zoug e sammad hollvedelezh a-raok na vefe bet merzet, meizet, niñvet.
Bez e c’hell, avat, bezañ devouder un hontkenderc’hañ ha degas buhez, seveniñ bed…

A-wechoù e c’haller tremen hep an hontkenderc’hañ ha kemer da zremmwel ar c’halvezañ, dibaregezh ar c’halvezad, ha krediñ ent leal kavout ennañ an hollved.
Ar bed ne vefe neuze nemet dastumad ar c’halvezadoù dibarek lakaet kichen ha kichen en o lieselezh. War ar skouer-se e vo miret holl arvezioù lec’hel ha tremenet ur yezh, yezh dalc’het evel kalvezad, dastumet en anistor grignol pep hini, hep keal eus emdroadur ar yezh a-unan gant emdroadur ar bed e maezienn ar vuhez.

Techet eo pep hinienn digenvezet er yoc’h da dreiñ kein ouzh amparadur ur gumuniezh denion a emdro gant ar bed. Yoc’hekaat poblañsoù ar bed a zistruj barregezhioù an denion da amparañ kumuniezhioù istorekaus.
Petra a c’hell kavout un hinienn repuet e-barzh he c’hrogen-c’hrignol kollet en un yoc’h-yod disneuz ? Netra nemet an eurvad hag ar marv.

leterc’had ?

E pe zegouezh e c’hellan ober gant ar ger leterc’had ?
Ent kalvezel, eo termenet evel «ambredañ A dre ober gant an arouez o tenotañ B, ken e vez diskogellet an arc’hwel denotañ ha digoret hent ar c’hennotañ» e-barzh Lavar 09, KIS-359, p. 83

Pa lennan ar skridoù niverus gant GE (Guy Étienne) ma ra anv eus leterc’had e kavan eo arveret evit menegiñ ur gwezhiañ a zo kalz ledanoc’h eget ar barzhiñ, an arz, pe ar yezhoniezh, ar ouezoniezh ma ra anv anezho.
Marteze n’ on ket gwall ampart evit mont war an tachennoù pleustret gant GE.
Pa dostañ an aozer ouzh an arz, e kav din e chomer hanter hent etre ar ouezoniezh hag un dra all n’eo ket spisaet gwall resis a denfe d’ an hontkenderc’hañ, d’ an nit ?
Hañval a ra din e chom ar ger arz ur c’halvezad, ur ger a glasker termenañ hep reiñ da anavezout ar pezh a zo endalc’het gantañ… Un tammig evel ma vefer gennet gant an termenadur danzeet gant ar stuzegezh ren, hini ar ger gallek art.

Pinvidik kenañ eo avat ar skridoù embannet gant GE e-barzh PREDER hag ar gelaouenn EMSAV. Pinvidik eo ar geriaoueg sevenet gant an aozer ha digeriñ a ra war un dezevout diles ha nevezus.
Dispellaet on gant al labour graet ha war un dro eo al labour-se, e-touez meur a draoù all, a ro din kalon da glask fraeshaat va ferzhiadur en denelezh.

Da viskoazh on bet techet da veskañ pep tra. Moarvat eo peogwir da ‘m meno ne gaver morse e buhez mab-den elfennoù a c’hellfe bezañ renket dindan ur c’heal nemetken. Ar c’healioù ne dalvezont nemet da labourat. Ar gwezhiañ disterañ gant mab-den a denn bepred da veur a dachenn.
Ur gwezhiañ denel klok ha diles a-berzh mab-den, a endalc’h war un dro labourat, oberiañ ha niñvañ. Lakaat a ra e brall perzhioù buhezel mab-den hag e berzhioù alvezel ha bevedel. Bras pe brasoc’h e vo pep hini eus an elfennoù-se hervez an degouezhioù ha diaes e kavan tevel war an arvez-mañ-arvez war zigarez bezañ efedus.
Marteze ne c’hoarvez nemet e degouezhioù ‘zo d’ ar gwezhiañ denel bezañ klok, ha diemouez eo.
Ha n’ eo ket an emouezañ bevennet d’ ar soliadelezh, d’ ar ouezoniezh, d’ an alvez ? Trec’h e vefe neuze an oberiañ ? An nit ne vefe nemet dargouezh glan ?

Daoust d’ e emdarzhegezh, an nit ne c’hell c’hoarvezout nemet mar bez sevenet amveziadoù e vezusted gant an den (hinienn bevedel ha loen keodedel) er bed savet gantañ, e-touez ur gumuniezh tud, hag ar bezañs enni eus hil ar gwezhiañ a remziad da remziad e stumm kalvezadoù ha taolioù nit, kalvezadoù padus ha taolioù nit steuzidik (an den zo barrek da anavezout, pe da vuhezañ ar pezh na wel ket, na veiz ket. Ha n’ emañ ket aze roll pinvidikañ al leterc’had ?).

Soñj ‘m eus eus daou zoare lakaet d’an  ober er bloavezhioù seikont : ar beveziñ, a zistruj an elfennoù arveret, pe an hontkenderc’hañ, a zistruj an elfennoù arveret ivez, hogen ez int adkavet e stumm un elfenn nevez a ampar ur c’halvezad nevez. Neuze e adkaver e seurt kalvezad ar c’halvezadoù kent hag an taolioù nit kent. Un hiladur ez eus, un istor.
Da ‘m meno ne c’hell bezañ eus an hontkenderc’hañ nemet e-serr un niñvañ.
Arvestiñ ha lenn, n’ eo ket hontkenderc’hañ, ret eo ober, ha komz.

An arz zo bezañt er c’halvezadoù arzel diziouerus emichañs d’ ar bed da vout.
An arz bev, an nit, n’ emañ ket er c’halvezadoù arzel, nag en arz ensavadekaet a zo stuzegezh, hollad ar c’halvezadoù, ha n’ eo ket sevenadur. Setu pezh a greden, arz ha sevenadur ne c’hellont bout nemet mar bez eus an nit
Ar galleg culture zo ur goumoulenn, ur c’halvezad, a dalvez da argas en ur bed all bezusted an nit empleget gant arver resis ar ger sevenadur (Alies eo arveret ar ger sevenadur evit ar galleg pemdeziek culture. Gwelloc’h e vefe en degouezhioù-se ober gant kultur peogwir e chomer e-par ar stuzegezh ren ha treuzplakañ a reer ar brezhoneg sevenadur war ar galleg culture hep derc’hel kont eus ar pezh a zo endalc’het gant ar ger brezhonek.
Ar ger sevenadur zo bet krouet gant Vallée emichañs, eleze e dibenn an naontekvet kantved, kavet e-barzh an Notennou diwar-benn ar Gelted koz adembannet e 1922, ha resisaet eo bet e ster gant al labourioù renet adal ar bloavezhioù 50 gant al labourioù embannet gant PREDER hag e-barzh ar gelaouenn EMSAV).

En hevelep doare ma ‘z eo risklet ster sevenadur da stuzegezh er brezhoneg komzet eo risklet ar politikaat da bolitikerezh (la politique), hag ar geoded da gevredigezh o tispellaat an hontkenderc’hañ e gounid ar c’halvezañ.
Stuzegezh, kevredigezh ha politikerezh zo kalvezadoù, frouezh an oberiañ, kenkoulz hag un daol pe ur gador. Arvezioù bevedel zo ganto ivez pa dalvezont da ziwall beved an dud dre o gwareziñ hag o magañ. N’ on ket sur ha ne vefe ket eus ar riskladur ster er brezhoneg resis zoken.

Ne gomprenan ket bepred pe zachenn zo d’ ar ger leterc’had gant GE.
Hañval a ra a-wechoù ne vefe ket a ziforc’h etre leterc’had ha derc’henn. Padal evidon e taveont da saviadoù diforc’h.
Heñvel eo ouzh tudoniourion ‘zo a ra eus ur sorbienn disleberadur ur vojenn. Daou dra disheñvel int evidon, eskoret e saviadoù diforc’h gant ur roll disheñvel.
Ken diziouerus int an eil hag eben avat.

An dro gaer betek amañ…

hinnoal dirak al lann alaouret

Pa sellan ouzh ar geriadurioù leun a c’herioù nevez flamm, nevez moulet, glep o liv, ne c’hallan ket mirout ouzh an arvar a sav ennon.
Dre ziouer a obererezhioù e brezhoneg e tec’her en ur bed evel pa vije, ma handerc’her ennañ an obererezhioù dioueret. D’ ar gerioù e fizier an niñvañ int sañset ambroug, ezteurel, strujusaat ?
Gwalarn zo war hon lerc’h avat. Gaou daelerezhel ebet hep daelerezh.

Soñj ‘m eus eus ur bed nevez ma veze kalz gerioù a eskore, da geñver pleustradoù pemdeziek avat. Ne oa ket niverus an dud hogen niñvañ oa o femdez. Hag e ouient ?
Arvaroù ar pemdez, arvaroù an niñvañ a oa lod ar gerioù-se.
Ar pleustr a ziskulie ar mankoù, an hentoù bac’h. Un eztaol a oa, ur preder, ur c’hevredikaat, ur politikaat. Ar gerioù-mañ diwezhañ a glote gant armerzh ha leviadurezh ur geoded sioc’han, lu, hogen keoded. Ne oa ket un hekleviñ da gealioù amprestet d’ ar bed kozh. Nevez e oa an danvez, ar c’healioù hag ar gerioù.

Ar brezhoneg zo aet a-nevez da yezh un nebeut hiniennoù n’o deus amkan ebet paneve mirout o yezh pep hini en e vedig dre e gempenn e-sell un dazont huñvreet pe, dre e virout en ur stad truezus e-koun un tremened ken huñvreet all. Disveziat.
Frouezh labour tud o deus graet o annez er stuzegezh ren eo, un hollarmerzhouriezh bedel ampart da ziren kement obererezh denel d’ oberer armerzhel, dre sevel marc’hadourezhioù diouzh giz pep hini, folklor gaonac’h bepred nevesaet evit kaout gwerzh.

Penaos e c’hellfe e-kreiz seurt strouezh genel ur geriadur a vefe ur benveg pinvidik, gwelloc’h c’hoazh eget hini Vallée da skouer, o lakaat en amen d’ an holl pinvidigezh ur yezh vev ha n’ eo ket tec’hout e rediezhoù un dazont koumoulek hag un tremened ijinet ?

Penaos mont d’ ur vuhez vrezhonek ma vo lies a-walc’h an eskemmoù evit ma teufe ar gerioù da gaout danvez, da vezañ bev, da na vezañ nemet tra hiniennoù perzhek marteze hogen pizh, aonik rak ar bed a c’hallfe eskoriñ, gronnet e kambr o hiniennegezh evel ur c’hrennard a glever o lavarout me fell din bezañ me.

Sotonioù ? Gwir eo marteze. Bac’het on gant an hevelep diouer a niñvañ.

du ha gwenn

du-ha-gwennWar ar gwe e taol breizhkarourion vantrus o binim.
Nac’h a reont un tonkad yezh d’ar brezhoneg, d’ ober anezhañ strobad parlantoù un tremened mojennek, langaj naturel ar boñsovaj a vennont ren warnañ.
Brizhkefredourion ar yoc’h, n ‘int nemet fleur an hevelep pezh moneiz a zo e benn o c’homperion broadelour a gasaont. Breizhkarourion ha breizhkarourion, binim ha binim, ez int azon an hevelep destuziadur a gas ar bed d’ un dismantr.