Archives par mot-clé : brezhoneg

termaji

Publié le par
Répondre

Bretagne Culture Diversité a aoz ur pezh mell tra, kendaeloù, a-zivout diversité et droits culturel.le.s en Naoned.
Un dra vat.

Emaomp e kreiz kreizik ezvoudañ ar stuzegezhioù suj dre ar bed e gounid ar stuzegezhioù ren avat, pezh a dalvez war grenn dermen lakaat ar sevenadur en arvar, ha lakaat en arvar buhezañ mab-den.

Evit gwir pa reer anv a sevenadur e veneger ar stuzegezh ren (stuzegezh lec’hel ur gumuniezh resis). Tud ar stuzegezh-se en em ren evel ma vefe bet gwerc’helaet an hollveziadelezh e stumm kenderc’hadoù a vefe n’ eo ket dave an holl stuzegezhioù hogen ar stuzegezh nemeti lakaet da sevenadur.
N ‘eus ket anv a zegas ur plas kevatal d’an holl stuzegezhioù hogen d’ o lakaat e sujidigezh ar stuzegezhioù ren. Kement-se dre o froviñsekaat, o folklorekaat, o bugelelaat.

N’eo nemet un arvez eus ar bedeladur ha n’ eo ket un hollveziadekaat.
Ne vo mui nemet ur stuzegezh, gant arvezioù ha dedaoladoù rannvroel ha proviñsel.
N’ eus mui nemet ur stuzegezh, un uniad stuzegezhioù ren.
Alese arver ar ger sevenadur graet gantañ en un doare diresis evit treiñ ar galleg culture ken diresis all. Gwelloc’h ober gant ar brezhoneg kultur en degouezh.

Ar stuzegezh brezhon n’ eo mui nemet un arvez eus stuzegezh Frañs abaoe pell ‘zo.
Ar stuzegezh brezhon ne oa mui nemet ur stuzegezh «pobl» hep stuzegezh dave all estreget ar stuzegezh ren gall.
Abaoe pell e oa aet begennoù Breizh da heul stuzegezhioù «gouiziek» arall. Dre leziregezh, ha dre lazioù hiniennelour e oa : begennoù Breizh a glaske mirout ur saviad ren o doa kollet dre na zerc’hel o flas er bed.

Donedigezh ar gevredigezh c’hreantel war c’horre zo bet drastusoc’h c’hoazh dre e vedeladur ha dinac’h nep stuzegezh all, nep hent all d’ ar sevenadur.

Boaz eo ar begennoù ha brizhvegennoù proviñsel da zezerc’hañ. Mont a reont evel tudennoù en ur c’hoari. Bevañ a reont hogen ne vuhezont ket.Heuliañ a reont an erv boulc’het gant o diaraogerion.
Displeg a ra, evit darn, ar blijadur o deus d’ ober gant ur yezh pobl handerc’het, danvez ur c’hoari ma ne arvaront ket o danvez, ha gant ur gealiadurezh amprestet n’ eo ket frouezh o fleustr.
Stummet gant skol-veur Frañs e reont gant ur brezhoneg c’hoariva pa chom ar galleg yezh o «c’hultur».
Da skouer, en un tamm testenn eus ur stirad pellwel da vezañ skignet e brezhoneg hag e galleg, e komze tudennoù ar rezhienn c’hallek ur galleg resis, reizh, hini kelennerion ha studierion voutin, hag an hevelep tudennoù er rezhienn vrezhonek a gomze ur brezhoneg ar ploue handerc’hek, giz kouerion Molière, pe vicherourion Jean-Claude Grumberg.
Ar yezh savet gant Grumberg pe Molière evit o zudennoù zo reizh, poellek, kaer, ha speredek. Lu eo ar yezh savet gant skolveuriaded vrezhoneger Frañs, anez e klaskfent anzav gwazhoniezh ar brezhoneg da stuzegezh Frañs ha d’ ar galleg, pezh a vefe un dibab poellek eo. Ar galleg zo ur yezh kaer, ar galleg pobl ivez. Drastus eo avat evit ar brezhoneg kaout da vestr ur yezh-all.
Spi ’m eus ez eo pal gwirion an dud-se tonkañ ar brezhoneg da vezañ ur yezh c’hoariva, pe ur yezh proviñsek, pe ur folklor, mat da uzañ o amzer vak.

kenlabourat ?

Publié le par
Répondre

Kenlabourat ? Petra a lakaan-me dindan ar ger-se ?

Pa c’houlenner diganin ober un dra bennak ha pa vefe sorbiennañ, pe skrivañ, pe aozañ ur prantad labour gant bugale pe oadourion, dre vras, n’eo nemet labour a c’houlenner diganin.

Kinnig a ran ur skrid, un arvest, ur prantad studi hag en em gavan va unan da gas an traoù war-raok. Labourat zo pep pennañ va gwezhiañ en degouezhioù-se.
Bez e c’hallan kaout tud o reizhañ va skrid, pe o sellout a-bell ouzh ar pezh a ran, pe o reiñ un ali war ar pezh a ran. N’ eo ket evidon kenlabour. An dud a zegas ur skor d’ ar gweziañ en ur chom er-maez eus an ober. N’emaint ket war an dachenn.

Kenlabour a empleg evidon un eskemm a bad en amzer hag a dizh d’ an nebeutañ an oberiañ. N’ eo ket un eskemm etre un den a labour hag un all a ro un ali kalvezel. Pep hini a zegas e labour, e sell war al labour, e zanvez dezhañ, a-hed ur gwezhiañ padus. N’eo ket hepken eus labour ez eus anv hogen eus oberiañ ha niñvañ.
Ar c’halvezad e dibenn an argerzh a vo frouezh perzhiadur an holl, zoken mard eo un den nemetken a gemer an atebegezh war ar furm disoc’hel.

Er prantadoù labour war ar c’hoariva am eus ambilhet gant skolidi eo bet degaset danvez gant ar vugale, gant ar skolaer ha ganin. An durc’hadurioù a zo bet d’al labour a oa lusket, maget, gant perzhiadur al lod brasañ. Un amkan boutin a eskore e-serr an ober, hag ez eskore ouzhpenn danvezioù na vije ket bet anezho hep oberoù, ersavioù, alioù ha goulennoù an holl.
Dudius eo kinnig traoù hag o lezel da eginañ, da azviñ, ha reiñ dezho, an neuz, an dornata, ar vuhez intret gant eskemmoù ar genoberourion. Frouezh ur c’henlabour-niñvañ eo. Ur c’halvezañ-trehontiñ eo ha n’ eo ket ur renapl kalvezadoù daoust pegen talvoudus, skedus hag enorus e vefent.

Touellus eo ar ger kenlabour peogwir e hañval bevennañ an darempredoù etre an dud e par al labour. Ur ger kozh eo, amprestet d’ ar stuzegezh ren galleger. Ur ger uzet na zlefe ket bezañ amprestet gant brezhonegerion hep prederiañ un tammig.

Dre ober gant ur ger kozh evit ur ster nevez em eus marteze faziet.
Koulskoude, gant an emdroadur a oa bet degaset, gant un dornad tud e Breizh ar bloavezhioù seikont, d’ an darempredoù etre an dud ha d’ ar gwezhiañ denel, e oa bet tarzhet kombodoù ar stuzegezhioù kozh war ziemprañ ha lusket ur gwezhiañ denel pinvidik a-walc’h, a roe d’ ar brezhoneg ur vuhez n’ en doa bet morse en a-raok. Ne oa mui eus ar vuhezañ-se gant yezh ebet er vro evit gwir. Gant diorreadur ar gevredigezh veveziñ e veze kantet ar gwezhiañ d’ al labour. Ar brezhoneg a oa aet d’ ur benveg bevedel dispredet.
N’eo ket yezh an dud-se a emdroe hogen an dud a rae gantañ he lakae da gemm. Alese ma ne gemme ket ar gerioù eskoret er stuzegezhioù kozh, e veze graet ganto en eginoù ur stuzegezh nevez, edont endalc’het e ganedigezh ur bed nevez. Ledanoc’h e oa eget ar brezhoneg pe Vreizh.

An dachenn a oa bet prientet en etrebrezel gant an dud a oberias en-dro da Walarn. Troet o doa kein d’ ar stuzegezhioù kozh, restachoù ur gwezhiañ o vont da get, stuzegezhioù a gave o eztaol el luskadoù rannvroelour ha broadelour, troet davit an arc’hañ : roit dimp ar gwir da chom «Bretoned» en hon c’hornig eus Frañs. Ra virot pezh a chom eus yezh hon tadoù kozh, ra chomo warnomp ul liv «Breton» !
Gwalarn a lavaras Brezhoned omp peogwir e vennomp bezañ Brezhoned hag evel Brezhoned en em droomp davit ar bed. Al lennegezh ne oa nemet un deraouerez. Diouzhtu eo bet an dud war a bep seurt tachennoù an oberiañ, paouezet o deus da renabliñ an diforc’hioù hengounel («identelezh» ar yezhourion emdarzhek «modern») ha d’ o c’hwezañ. Paouezet o deus gant an arc’hadurioù lec’helour a oa frouezh ar sujidigezh d’ ar stuzegezh ren.

Tud ar bloavezhioù seikont o doa hep gouzout dezho ledanaet ar gwezhiañ emsavel brezhon d’ an niñvañ, pezh a rae diouer da Walarn.
Lod eus an dud-se zo en em gavet souezhet gant paourentez ar stuzegezhioù kozh pa ‘z int en em adkavet digenvezet enno da heul steuziadur ar stuzegezhioù nevez dre ziouer a werc’helaat…
Ar stuzegezh piaouel eskoret dre an niñvañ a oa aet ar pellañ ma c’helle hep bezañ rediet da gimiadiñ da vat diouzh ar stuzegezhioù kozh (boazioù, talvoudoù, bevañs…). An tremen d’ ur bed nevez a oa ur saviad enkrezus ha tenn, gouzout a reer pezh a goller ha n’ eo ket ar pezh a vo gounezet… An emzalc’h boutin ha yac’h zo bepred sujañ d’ ar stuzegezh ren.

Er stuzegezh ren aet da gozh ar c’henlabour en doa ur ster na oa ket hini kenlabourerion ar bloavezhioù seikont. Dister eo tonkad ar ger evit gwir, pezh a vern eo ar pezh a zo steuziet gant an distro d’ ar bed kozh ha d’ ur saviad rakwalarnek e Breizh. Distro eo muioc’h eget biskoazh ar rannvroelezh hag ar vroadelouriezh kozh. E-lec’h sellout ouzh ar bed e sell a-nevez ar Vrezhoned ouzh «Bretagne» ar stuzegezh ren ha pellaet eo ur wech ouzhpenn dremmwel un ober rezidek evit an denion.

Soñjal a ran em eus bet chañs. Kenkoulz all em bije gallet chom er-maez penn-da-benn eus ur prantad ken pinvidik ha plijadurus. Ne vern mard eo deuet da vezañ didalvoud er bed ma vevan hiziv frouezh an niñvañ tremenet. Moarvat eo bepred talvoudus evit tud all e stuzegezhioù all a eskor bemdez-Doue e Frañs hag er bed a-bezh.

gloar ar brezhoneg

Publié le par
Répondre

Petra eo Breizh ? Ent devoudel n’ eo nemet ur broviñs eus Frañs. Ar gallaouegerion en goar mat tre pa zifennont ur rannyezh kar d’ ar galleg. Ar galleg a ra unvaniezh Frañs evel elfenn eus ar stuzegezh c’hall, un oberiañ eus ar gumuniezh denion ez eo bro Frañs.
Stummoù lec’hel zo d’ ar stuzegezh-se, a denn d’ an tremened, padal e reont bepred dave d’ ur stuzegezh-ren a-us da stuzegezhioù en em lakaet e gwazoniezh ar stuzegezh-ren. Stuzegezh ar begennoù a vije bet lavaret un nebeut dekvloavezhiadoù ‘zo.
Petra lavarout hiziv ? Ne c’haller ket mui komz eus begennoù hogen eus renerion.
Ar renerion a ren war an diriad bennozh d’o galloud, hag e ve a orin armerzhel, politikel pe stuzegezhel. Galloud a zo frouezh o gwezhiañ. Gwezhiañ brientek a denn da virout evito holl dachennoù ar gwezhiañ denel ha da gantañ gwezhiañ lod brasañ tud o «c’humuniezh» d’ al labour.
Ar begennoù a oa diorreerion ar stuzegezh dre o fleustr sevenadurel, dre ma bukent d’ an denelezh.
Dispredet e oa an termen pell a-raok an 19vet kantved endeo, ha koulskoude eo bet arveret en emsav brezhon betek an ugentvet kantved.
Seurt handerc’hañ, kealioù kenderc’het diwar vruzun an tremened, a dalvezas da bleustriñ ur stuzegezh diles, egin ur stuzegezh vrezhon a vefe tu da lavarout. Daveiñ a rae d’ un amzer aet da get.
N’ eus ket kalz a dud a vefe a-du gant seurt ragach avat. War-lerc’h Gwalarn ha luskad brezhon derou eil hanterenn an ugentvet kantved ez eas an emsav brezhon d’ ur bruzunadur a luskadoù brezhonek, ha kenderc’hadoù an emsav zo aet da furmoù lec’hel ar stuzegezh ren (brezhoneg, gwenn-ha-du, skrivañ, embann ha kelenn e brezhoneg).

Hevelebet eo bet stuzegezh ha yezh, sevenadur ha stuzegezh.
Dilezet eo bet keal ar stuzegezh diles o soñjal e c’haller tizhout ar sevenadur a hiniennoù, ha perak ket dre gefleuniañ pep hini e garantez ouzh ar brezhoneg nemetken pe dre ul labour war ar brezhoneg, pe dre arc’hadurioù dibolitikaet.
Eus frouezh ur stuzegezh diles e teue ar yezh da vezañ orin ur stuzegezh diles ? Ar yezh a c’halle bevañ, diorren, er-maez eus nep kumuniezh denel, hepken dre youl un nebeut hiniennoù bet o dilested a-berzh n’ ouzer ket pe zoue o tennañ ar sifelennoù kuzhet tu bennak e bolz al leurenn.
Pep hini zo lipr hiviziken d’ ober pezh a gar eus ar brezhoneg.
N’eus ket da dortal avat, labourioù talvoudus zo graet ha tud a gomz brezhoneg bemdez. Nag ur chañs o deus. Na galonek int. Padal, a-benn kantvedoù e chomont en ur bed galleger. Binvioù ar stuzegezh c’hall zo dereat kenañ. Arabat mouzhañ ouzh e blijadur.

Tud Gwalarn o deus kaset o labourioù da benn diwar truilhoù ur stuzegezh ha krediñ a raent adreiñ d’ ar stuzegezh-se ar binvioù ret da vleuniañ a-nevez. Aet int da glask pinvidigezhioù e teñzor an truilhoù hag o lakaet da werc’hañ en o labour. Troet o deus kein d’ ar stuzegezh ren, pe kroget o deus d’ en em zieubiñ ent oberiant eus ar stuzegezh ren.
Hepto e vefe eus Breizh nebeut a draoù hiziv ha ne vije ket bet eus ar folklor truezus, hogen plijadurus evit kalz tud, a anavezomp hiziv.
Gant ar framm SADED-PREDER-EMSAV, eo bet dedalvezet labour Gwalarn d’ un egin a gumuniezh.
Pa lavaran seurt tra e c’haller soñjal ne oa ket kalz a dra. Sur eo, frouezh un handerc’hañ a ouenn gant hini Gwalarn e oa. Bez e oa avat. Gant ar frammoù-se e veze dizoloet petra e oa ar stuzegezh ren ha penaos ne vezer ket tonket da blegañ outi, pe kentoc’h d’ ober ganti. Hag ur souezh e oa gwelout ken nebeut a dud da gas ur sammad bras a labour ne oa ket barrek aozadurioù frañses kalz brasoc’h da ober. Ha dreist holl ez ae war-raok er-maez penn-da-benn eus kenderc’hadoù ar stuzegezh ren, zoken ma tiwane er stuzegezh-se. Tremen a raed d’ un arlez gouzañvat d’ un arlez oberiat, boulc’hañ hent ar politikaat.
Tro a oa da skoulmañ darempredoù gant tud, gant danvezioù, gant kealioù. Un niñvañ a oa.
Ar brezhoneg a oa benveg ur gwezhiañ rezidel, hent ar sevenadur hag egin ur stuzegezh diles.
Echu ar birvilh eo marvet ar buhezañ diles. N’ eo chomet nemet labourioù e maezienn stuzegezh ren Frañs.
Ar brezhoneg n’ eo mui nemet yezh un nebeut tud a zo o stuzegezh ar stuzegezh ren. An dud a bled gant ar brezhoneg n’ int mui nemet izili eus ar stuzegezh ren hag ar brezhoneg n’ eo mui nemet un danvez studi pe gelenn, pe gwashoc’h un danvez labour. Gwashoc’h peogwir al labour a bella an danvez diouzh ur gwezhiañ denel pinvidik evit e gantañ e-par ar bevedel hepken. Skriverion ha n’ eo ket skrivagnerion da skouer, eleze labour perzhek moarvat hogen labour, lod bevedel ar gwezhiañ denel. Skrivañ dreist-holl evit padout. Bevañ ha n’ eo ket buhezañ.
Ar brezhoneg n’ eo mui komzet nemet evel strobad rannyezhoù eus stuzegezh Frañs a-live gant rannyezhoù ar c’humuniezhoù liesseurt a bobl ar vro. Hag evel rannyezh eo tonket da vont da get pe da dreiñ d’ un diduamant evit korrgumuniezhoù Frañs, pe d’ un danvez studi evit yezhkarourion ar rannyezhoù-se ken kaer ha pinvidik gouez d’ an holl.
Da geñver ur preder brezhon da skouer e tenn an traoù da vont war zisteraat.

Gant Gwalarn eo kreizet ar striv war ar yezh hag an disoc’h n’ eo ket dister, ha kement-se diwar goust buhezioù an dud (beved) hogen e gounid ur buhezañ diles. Padal e weler kealiadurezh an dud o vont da heul ar stuzegezh ren. E-barzh skridoù Drezen da skouer ez eus un hekleviñ d’ ar chaovinegezh c’hall e rez al letonenn. Pa lop war Frañs eo evit difenn ur Vreizh advrezhonekaet, un dreistFrañs un tammig, a vefe barrek da argas an alouber hep skoazell an estrenion. Breizh zo gwan peogwir ez a da c’houlenn an aluzen digant Frañs en e soñj. Breizh ne adsavo nemet diwar e labour. Padal n’ eo ket a-enep ober gant frammoù Frañs evel ar skolioù hag o skolaerion…
Hiziv eo ar sioù-se a chom eus mare Gwalarn. Digarez an dud zo lavarout hon arc’hant eo, an hini a roomp d’ an telloù ? Paeañ telloù da Gaezar zo reiñ galloud dezhañ. Goulenn skoazell digantañ zo reiñ galloud mac’h daou dezhañ, bezañ div wech sujet dezhañ. Kement-se a oa bet merzet ha dezrannet gant SADED-PREDER-EMSAV en eil hanterenn an 20t kantved.
Goulenn arc’hant digant Stad Frañs zo mont diouzh ar stuzegezh ren, hini Frañs. Ha n’ eo ket soñjal chom gant stummoù boas ar stuzegezh ren evit dedennañ tud. Hag evit o lakaat d’ ober petra, pezh a reont mat-tre e galleg ?
Edo an emsav brezhon war an hent da zistremen an dislavar stuzegezhel a oa amparañ ur stuzegezh diles en ur vezañ eus ur stuzegezh kozh. Skuizhus al labour, hogen pinvidik.
Ha hiziv, petra a reer ?

leterc’had ?

Publié le par
Répondre

E pe zegouezh e c’hellan ober gant ar ger leterc’had ?
Ent kalvezel, eo termenet evel «ambredañ A dre ober gant an arouez o tenotañ B, ken e vez diskogellet an arc’hwel denotañ ha digoret hent ar c’hennotañ» e-barzh Lavar 09, KIS-359, p. 83

Pa lennan ar skridoù niverus gant GE (Guy Étienne) ma ra anv eus leterc’had e kavan eo arveret evit menegiñ ur gwezhiañ a zo kalz ledanoc’h eget ar barzhiñ, an arz, pe ar yezhoniezh, ar ouezoniezh ma ra anv anezho.
Marteze n’ on ket gwall ampart evit mont war an tachennoù pleustret gant GE.
Pa dostañ an aozer ouzh an arz, e kav din e chomer hanter hent etre ar ouezoniezh hag un dra all n’eo ket spisaet gwall resis a denfe d’ an hontkenderc’hañ, d’ an nit ?
Hañval a ra din e chom ar ger arz ur c’halvezad, ur ger a glasker termenañ hep reiñ da anavezout ar pezh a zo endalc’het gantañ… Un tammig evel ma vefer gennet gant an termenadur danzeet gant ar stuzegezh ren, hini ar ger gallek art.

Pinvidik kenañ eo avat ar skridoù embannet gant GE e-barzh PREDER hag ar gelaouenn EMSAV. Pinvidik eo ar geriaoueg sevenet gant an aozer ha digeriñ a ra war un dezevout diles ha nevezus.
Dispellaet on gant al labour graet ha war un dro eo al labour-se, e-touez meur a draoù all, a ro din kalon da glask fraeshaat va ferzhiadur en denelezh.

Da viskoazh on bet techet da veskañ pep tra. Moarvat eo peogwir da ‘m meno ne gaver morse e buhez mab-den elfennoù a c’hellfe bezañ renket dindan ur c’heal nemetken. Ar c’healioù ne dalvezont nemet da labourat. Ar gwezhiañ disterañ gant mab-den a denn bepred da veur a dachenn.
Ur gwezhiañ denel klok ha diles a-berzh mab-den, a endalc’h war un dro labourat, oberiañ ha niñvañ. Lakaat a ra e brall perzhioù buhezel mab-den hag e berzhioù alvezel ha bevedel. Bras pe brasoc’h e vo pep hini eus an elfennoù-se hervez an degouezhioù ha diaes e kavan tevel war an arvez-mañ-arvez war zigarez bezañ efedus.
Marteze ne c’hoarvez nemet e degouezhioù ‘zo d’ ar gwezhiañ denel bezañ klok, ha diemouez eo.
Ha n’ eo ket an emouezañ bevennet d’ ar soliadelezh, d’ ar ouezoniezh, d’ an alvez ? Trec’h e vefe neuze an oberiañ ? An nit ne vefe nemet dargouezh glan ?

Daoust d’ e emdarzhegezh, an nit ne c’hell c’hoarvezout nemet mar bez sevenet amveziadoù e vezusted gant an den (hinienn bevedel ha loen keodedel) er bed savet gantañ, e-touez ur gumuniezh tud, hag ar bezañs enni eus hil ar gwezhiañ a remziad da remziad e stumm kalvezadoù ha taolioù nit, kalvezadoù padus ha taolioù nit steuzidik (an den zo barrek da anavezout, pe da vuhezañ ar pezh na wel ket, na veiz ket. Ha n’ emañ ket aze roll pinvidikañ al leterc’had ?).

Soñj ‘m eus eus daou zoare lakaet d’an  ober er bloavezhioù seikont : ar beveziñ, a zistruj an elfennoù arveret, pe an hontkenderc’hañ, a zistruj an elfennoù arveret ivez, hogen ez int adkavet e stumm un elfenn nevez a ampar ur c’halvezad nevez. Neuze e adkaver e seurt kalvezad ar c’halvezadoù kent hag an taolioù nit kent. Un hiladur ez eus, un istor.
Da ‘m meno ne c’hell bezañ eus an hontkenderc’hañ nemet e-serr un niñvañ.
Arvestiñ ha lenn, n’ eo ket hontkenderc’hañ, ret eo ober, ha komz.

An arz zo bezañt er c’halvezadoù arzel diziouerus emichañs d’ ar bed da vout.
An arz bev, an nit, n’ emañ ket er c’halvezadoù arzel, nag en arz ensavadekaet a zo stuzegezh, hollad ar c’halvezadoù, ha n’ eo ket sevenadur. Setu pezh a greden, arz ha sevenadur ne c’hellont bout nemet mar bez eus an nit
Ar galleg culture zo ur goumoulenn, ur c’halvezad, a dalvez da argas en ur bed all bezusted an nit empleget gant arver resis ar ger sevenadur (Alies eo arveret ar ger sevenadur evit ar galleg pemdeziek culture. Gwelloc’h e vefe en degouezhioù-se ober gant kultur peogwir e chomer e-par ar stuzegezh ren ha treuzplakañ a reer ar brezhoneg sevenadur war ar galleg culture hep derc’hel kont eus ar pezh a zo endalc’het gant ar ger brezhonek.
Ar ger sevenadur zo bet krouet gant Vallée emichañs, eleze e dibenn an naontekvet kantved, kavet e-barzh an Notennou diwar-benn ar Gelted koz adembannet e 1922, ha resisaet eo bet e ster gant al labourioù renet adal ar bloavezhioù 50 gant al labourioù embannet gant PREDER hag e-barzh ar gelaouenn EMSAV).

En hevelep doare ma ‘z eo risklet ster sevenadur da stuzegezh er brezhoneg komzet eo risklet ar politikaat da bolitikerezh (la politique), hag ar geoded da gevredigezh o tispellaat an hontkenderc’hañ e gounid ar c’halvezañ.
Stuzegezh, kevredigezh ha politikerezh zo kalvezadoù, frouezh an oberiañ, kenkoulz hag un daol pe ur gador. Arvezioù bevedel zo ganto ivez pa dalvezont da ziwall beved an dud dre o gwareziñ hag o magañ. N’ on ket sur ha ne vefe ket eus ar riskladur ster er brezhoneg resis zoken.

Ne gomprenan ket bepred pe zachenn zo d’ ar ger leterc’had gant GE.
Hañval a ra a-wechoù ne vefe ket a ziforc’h etre leterc’had ha derc’henn. Padal evidon e taveont da saviadoù diforc’h.
Heñvel eo ouzh tudoniourion ‘zo a ra eus ur sorbienn disleberadur ur vojenn. Daou dra disheñvel int evidon, eskoret e saviadoù diforc’h gant ur roll disheñvel.
Ken diziouerus int an eil hag eben avat.

An dro gaer betek amañ…

genou poazh

Publié le par
Répondre

genou-poazhNag a c’herioù.

Diaes eskemmañ gant an dud an arvar a sav ennon pa ‘z eus anv eus ar brezhoneg.

An dud a vevenn dibab ar yezh ouzh an hinienn. Un «afer personel», an «identelezh», e brezhoneg a-vremañ. An trivli hep mui. Diarzaeladus neuze. Le breton tu l’aimes ou tu t’casses.

Ar frankiz dibab a vefe ger stur ar vrezhonegerion ?

Perak e lakaan-me dibab ar yezh e-par ar rezid ? Evidon eo dibab ar brezhoneg un ober rezidek, un digor d’ar bed holl ha n’ eo ket soursi ur frankiz hiniennel amjestr.

Un dibab bevennet d’ an hinienn ne c’hell bezañ nemet ur beveziñ brezhoneg. Dalc’herion ar frankiz a ra gant ur yezh evel gant forzh peseurt mad beveziñ. Da bep hini e barlant «kustomizet».

N’ emeur ket aze e par an oberiañ, e-par un embregerezh denel klok ha digor war ar bed.

Seurt emzalc’hioù a gaver gant tud a labour evit Ofis ar brezhoneg da skouer. Mont a reont da besketañ ar gerioù a blij dezho hervez ar goulenn o deus, hep derc’hel kont eus kempoellded ar yezh.

Kempoell eo ar yezh en e furmoù, en e oberioù.

Skouer un danzeadur amjestr evel «naouegezh artifisiel» a amprest ur gêr krouet en ur vaezienn yezhel digor war ar bed ha resis (naouegezh) hag a beg outañ ar gêr gallek «artificiel» diresis hag amjestr, a dro kein d’ ar brezhoneg arnevez bev e gounid ur c’hoari diboell. Ur beveziñ eo, un distrujañ, ha n’eo ket ur c’hrouiñ. Krouiñ a zegas poell, a zegas danvez bev o lec’hiañ ar brezhoneger er bed, a ra eus ar brezhoneg ur benveg da grouiñ bed.

Beveziñ a zigenvez an yezher, a ra anezhañ un elfenn dizanv eus yoc’h ar vevezerion, laeret digantañ e lec’h er bed hag er geoded. Koll a ray ar yezher e amzer da vrudañ e yezh, da vevennañ ar bed d’ e yezh.

Ar brezhonegoù rannyezhel ploueel a oa enno kalz muioc’h a binvidigezh, kal muioc’h a zenelezh.

An dezeviñ renet gant tud Preder a oa ennañ ar binvidigezh-se ivez, ha n’eo ket bet savet ganto «naouegezh alvezel» war ar prim evit leuniañ ur goullo e giz tud tapet e divedelaat ar gevredigezh veveziñ.

An arvar zo n’eus ket a vrezhoneg evit gwir. N’eus ket ur framm, ur stroll tud a zegasfe poell d’ar brezhoneg. Neuze e c’hell soñjal pep hini e c’hell ober forzh petra gant ar brezhoneg.

N’eo ket hepken ar gerioù a zo meret evel ma vefent afer un hinienn en e gorn hogen ivez an doare skrivañ. En em gavout a ra bepred tud evit danzen un doare skrivañ dezhañ hep derc’hel kont eus al labour bet graet abaoe kantvedoù.

E ‘m farez e oa un den, Doue d’e fardono, a felle dezhañ sevel un doare skrivañ reizh evit ar brezhoneg. Kaset en doa din, e galleg, ur skrid ma tisplege pegen fall e oa an doare skrivañ unvan, ha zoken an holl re all ha brezhoneg ar skolveur frañses.

N’eo ket ur gudenn, c’hwi wel mat, bugale skoliataet er skolioù Diwan a ra berzh. Anat eo o deus da yezh ar galleg evit gwir. E nep lec’h ne c’hellont mont gant o brezhoneg. Evel an holl vrezhonegerion, zoken ar re o deus klevet brezhoneg a-vihanik, e klevont galleg bemdez.

E pelec’h emañ ar vrezhonegerion o deus renet o buhez e brezhoneg ha sevenet o labour, o freder, o buhez kevredigezhel, o buhez keodedourion, e brezhoneg ?

Keit ma chomo ar brezhoneg un dibab angerzhek, hiniennel, e chomo ar brezhoneg divarrek da dalañ ouzh ar bed, da grouiñ bed.

Meizet eo bet ar saviad a bell ’zo hag un toullad labourioù talvoudus zo bet kaset da benn adal kantvedoù. Bepred eo en em gavet tud evit kas al labour war-raok.

Hiziv avat, pezh a zo trec’h eo ar stuzegezh frañses. An dud ne veizont ket ar brezhoneg evel ur benveg da vont d’ ar bed hogen evel un doare sac’h kozh da lakaat ar bed da zont e-barzh. Brezhonekaat ar bed, hag an aliesañ eo an alvez, ha n’eo ket bedelaat ar brezhoneg.

Teneraus eo hogen dismantrus evit ur yezh.

Ne gemerer ket hent ar sevenadur. Reizh eo peogwir e vez meizet ar sevenadur diouzh ar gevredigezh veveziñ eleze diouzh an alvez, diouzh kenderc’hadoù, marc’hadourezhioù kulturel. Penaos e vefe ijinet un hent all pa sol an dud war ar stuzegezh frañses, pa reont gant binvioù gallek, pa vevezont traezennoù kulturel a glaskont livañ brezhoneg warno.

Pezh a anvont culture bretonne zo ur glad, un dra da virout peogwir eo tomm d’o c’halon. Ne reont nemet merañ traezennoù a adsked ar stuzegezh c’hall. Aesoc’h eo dezho pa ne redi da striv ebet ha pa ro koustiañs vat.

Frañsizion e chomont ent sevenadurel, eleze e welont ar bed a-dreuz d’ o stuzegezh c’hall, hag o seurtanvet sevenadur brezhon, pe kelt, n’ eo ket muioc’h eget kinkladurez prevez o neiz tiegezhel, «chaovinegezh».

Krediñ a reont e c’hellfent kaout skoazell Frañs evit «saveteiñ» ar brezhoneg. Doareoù politikel, armerzhel ha sevenadurel Frañs a ra n’en deus ket ezhomm pennadurezhioù ar Stad c’hall eus ar brezhoneg. Ouzhpenn ne saveteer ket ur yezh, buhezañ a reer ur yezh, pezh a empleg ober dibaboù drastus.

Er bloavezhioù seikont e oa c’hoazh un toullad tud a ouie e oa d’ar re a zibabe ar brezhoneg krouiñ amveziadoù e zistro d’ar bed.

Pezh a soñje an dud en amzerioù-se eo ne oa ket bet distrujet ar brezhoneg gant Frañs. Pezh a zistruje ar brezhoneg a oa disterded labour ar vrezhonegerion. Seurt disterded zo bet trec’h a c’hellfec’h krediñ o welout an holl gwitibunan hiziv an deiz tamall d’ ar Stad C’hall stad truezus ar yezh ha war un dro mont da c’houlenn an aluzen digantañ.

Diaes eo bezañ un den er bed. Aesoc’h eo lakaat da gablus tud n’o deus foutre ezhomm eus ar brezhoneg evit mont d’ar bed.

An dra nemetañ a c’hell ar c’hallaoued degas d’ ar vrezhonegerion eo o sevenadur ha pinvidigezh o yezh, evel an holl bobladoù eus ar bed. Lavaret eo bet an dra-se c’hoazh e derou an ugentvet kantved ha mantrus eo e vefe bet disoñjet.

Setu perak e’ m eus arvar war ar pezh a reer hiziv.

Ret eo eskemmañ ha kenlabourat evit ma c’hallfe eginañ un digor bennak d’ ar brezhoneg d’ar bed hag evit lakaat ar fri war an hentoù bac’h a zo puilh, ken klet ha ken hoalus ma ne c’haller nemet o heuliañ gant plijadur.

evidomp

Publié le par
Répondre

evidompUr vignonez a glaske ul labour e brezhoneg. N’ eo ket aes. He zad dilaouen a lavare e oa poent dezhi bezañ dimezet, kaout bugale hag ul labour sirius e lec’h redek war lerc’h sorc’hennoù.
Ne oa ket faziek emzalc’h he zad. Soñjal a rae labour, bevañs, eleze kaout peadra da zerc’hel ar beved da vont : debriñ, kaout ul lojeiz, engehetiñ…

Hi ne oa ket faziek kennebeut. Dibabet he doa ar brezhoneg evel un dra pouezus, tomm ouzh he c’halon. Dudius eo, zoken ma ne hañval ket solut d’ ar sell kentañ.
Asantet he deus ouzh labourioù gopret fall, bezañ korvoet he labour, evit kaout tro d’ ober un tammig gant brezhoneg desket er skol. Labourioù a bep seurt he deus graet evit tud a oa dispis o liammoù ouzh ar brezhoneg. Ken dispis e oa eviti emichañs.

Mar dibab tud ar brezhoneg evit kaout ul labour nemetken, evit gounit o buhez, ar re-se zo faziek. Ur yezh n’ eo ket e rann ar gwezhiañ denel m’ en em gav al labour. E roll n’ eo ket askenderc’hañ ar beved. Gant seurt emzalc’h ez afe ar brezhoneg d’ un dafar da genderc’hañ moneiz hepmuiken. An dud a rafe gant ar brezhoneg war an dachenn-se ne zegasfent netra nevez er bed. Kinklañ a rafent marc’hadourezhioù ez eus anezho c’hoazh ha dre-se e lakfent ar brezhoneg da dalvezout d’ al labour ha n’ eo ket da sevel oberennoù diles, ur preder diles, pe ur politikaat diles. Aze emañ tachenn ar yezh, he denelezh. D’ar chas eo a-walc’h harzhal.
An armerzh ne ro ket buhez d’ an den. Derc’hel a ra a-ratre e gorf d’ e veveziñ betek ma varvo hep lezel roud ebet war e lerc’h. Ne zegouezho ket ar yezh er bed dre an armerzh.

Hag e c’hello va mignonez ober eus e labour e brezhoneg ur bon d’ an draig denel dispis he stage ouzh ar yezh ? Hag e vo eus ur gumuniezh brezhonegañ da reiñ d’ he yezh ur vent denel ?
Aze emañ an dalc’h.

Ma ne dalvez he labour nemet da reiñ boued dezhi en eskemm eus he nerzh labour e vo ar brezhoneg un dra dister, boued da veveziñ, un distruj. Klotañ a ra gant an doareoù kemeret gant ar brezhoneg alies, aet da zister, bruzhunet etre hiniennoù soliet e frankizouriezh ar gevredigezh veveziñ : ober a ran ar pezh a garan ha pa sav ur gudenn e ran gant ar galleg. Pep hini a ra ar pezh a gar hep mont er bed.
Ma kas anezhi da ziorren he brezhoneg, da vont en tu all da gelc’htro ar beved, da istorekaat, da bolitikaat (bezañ er geoded) e vo roet ganti d’ ar brezhoneg ur perzh denel diles. Kened a zegaso d’ar bed, bediñ a ray.

Evit ar mare ne welan kumuniezh denel brezhoneger ebet. Ne welan nemet hiniennoù kollet e yoc’h ar gevredigezh veveziñ, hiniennoù o tifenn pep hini un dibarelezh emdarzhek, ur frankiz, laouen da veveziñ ar yezh evel ma vefe ur plad ma sank pep hini e zorn heg kaout da geginañ. Ar yezh padal zo kentoc’h diouzh tu ar vuhez ha diziouerus dezhañ oberennoù padus, ur gumuniezh hag un niñvañ.

Pep hini a chom laouen gant e savlec’h a vevezer hiniennel kollet er yoc’h gant ma vo roet tro dezhañ livañ e groc’hen, prenañ un Ipod, pe varvailhat gant ar yezh a gar.

Ret e vefe ober en doare ma ne vo ket disouezhet ar re a stag o buhez ouzh un dra ken bresk ha ken kaer hag ur yezh.
Pep hini gant ar pezh en deus eus ar brezhoneg a rankfe n’ eo ket e veveziñ evel un hamburger bennak hogen e lakaat da skediñ evel ur maen prizius d’ an denelezh. Ne lavaran ket ez eo aes hogen plijus, neketa ?

an dud jentil

Publié le par
Répondre

an-dud-jentilAn dud jentil a zibun o soñjoù ha trivliadoù war a bep seurt traoù, fier gant o zamm brezhoneg, eürus mar bez, na zezrannañ dreist-holl, na glask pelloc’h eget ar golo, ha na gemm o brezhoneg mesket gant gerioù galleg, fazioù pennoù skañv, kavadennoù yaouankizoù a zistruj labour o diaraogerion dre ober o marc’had er yezh arnevez hep mont pelloc’h eget ur beveziñ, heñvel ouzh ar varc’hadourion sorbiennoù a ra gant ar sorbiennoù evel ma vefent seier goullo mat d’ober o marc’had.
Ne ra forzh evit seurt tud, pa n’ eus evito aozer ebet d’ar yezh pe d’an oberennoù pobl e c’hellont anat ober ar pezh a blij ganto…
Na begen gwan eo ar vro-mañ, na begen sot nay an dud a gred ez eo ar yezh pe an oberennoù pobl marc’hadourezhioù da veveziñ ganet diwar netra war loueoù o gourstalioù.
Ne ouzont ket petra eo al labour, petra eo buhez ar gerioù pe ar sorbiennoù, petra eo ar vuhez, an istor, krediñ a reont d’ar belbiachoù ragachet gant azened gopret da valañ sotonioù evit mad ur Stad na dalvez nemet da wareziñ stuzegezh ar marv.
Na vantrus eo o bed koant ha jentil. Jentil ? Kriz a zlefen lavarout.
Evit ar re-se kement hini a sav goulennoù zo mat da deurel d’ar blotoù, ken pell eo o buhez diouzh ar bed, diouzh ar gened, diouzh un hent rezidek.
Mervel a raint eürus ha mav un tamm anezho a vezañ bet gwastadourion ar goullo distrujus, an hini na gas nemet d’ ar goullo.
Dianav eo dezho goullo krouus ergerzherion ar re a ya war harzoù an denelezh, el lec’h ma sav pep eilenn heol ar vuhez.
Hag ez eus c’hoazh eus ar re-se ?
Ne vern, arvestomp ouzh an dud jentil.
Na c’hwek eo o bed.

yezher deboner

Publié le par
Répondre

yezher-debonerBerr eo va chupenn yezher.
Dre ziouer a genlabour ne c’hallfen forzh penaos nemet adtapout ul live kalvezel dereat ha n’eo ket ul live denel.

Roparz Hemon a oa un den er gevredigezh. Anat eo el labour en deus renet e Breizh en e oberennoù. Ar gevredigezh zo danvez e labour. Tec’het da Vreizh-Veur en deus kollet un tamm mat eus ar pezh a vage e labour. Aet eo d’ un arbennigour war ar yezh hag an dislavaroù stignet gant e ober en arempred ar gevredigezh e Breizh zo bet skarzhet dre an treuztiriañ. Deuet int da vezañ estren d’ e vuhez. Deuet eo da vezañ estren da Vreizh. E darempred ouzh Breizh ne oa mui nemet kealiadel pa oa buhezel en a-raok.
Lavaret eo bet din ne ‘m boa ket ar gwir da lavarout tec’het, aet e oa Roparz Hemon du hont dre ma oa ret dezhañ kaout un labour bara na c’halle mui kavout war diriad Frañs.
Digarezioù a glasker bepred d’ un dibab arvarus ha hiniennel. Ten e oa an traoù evit an den ha ten edont zoken a-raok ar brezel dre berzhioù e labour. Klasket en doa talañ da saviad diaes un ober emsavel a ra eus un den un estren en ur bobl arallekaet.
Hiziv e weler tud o tec’hout ivez, zoken ma chomont e Breizh. Emichañs ne ‘m eus ket ar gwir kennebeut da skrivañ tec’hout aze. Koulskoude eo emrepuet ur bern tud er stourm evit ar yezh pe el labour yezhel. Pellaat a reont diouzh ar gevredigezh, diouzh ar vuhez emsavel evit adkouezhañ en arallekadur ar stourm evit ar yezh, evit Breizh, e Frañs. Argas a reont o dislavaroù ha n’ eo ket o zrehontiñ.

Morse ne vin ul labourer ar yezh pe ur stourmer ar yezh. Pezh a zo bet degaset din dre ar brezhoneg eo pezh a oa birvidik d’an ampoent me ‘m eus kejet gant brezhonegerion.
Degaset o deus din ur vuhez kevredigezhel, un denelezh a rae diouer din er gevredigezh frañsez.
Trawalc’h eo lenn ar pezh a zo bet embannet gant ar gelaouenn EMSAV evit gwelout ar pezh a zo bet degaset war dachenn ar vuhez kevredigezhel ha denel e Breizh gant un dornad tud.
Daoust dezho hag en tu all d’ o gevier o doa ar genlabourerion skoulmet gant ar politikadur hag ar c’hevredikaat. Pezh a oa bet graet araozo c’hoazh gant tud evel Kervarker ha Roparz Hemon. Klasket o deus an hent denelañ da vezañ d’ ar bed.

Evit ober ho mennoz e c’hellit pellgargañ war load PREDER hollad dastumadenn ar gelaouenn EMSAV. Ur benveg deurus eo nemet pa vefe evit adkavout ar gerioù o tiwanañ hag o vezañ buhezet. An danvezioù pleustret hag ar gendestenn a zo buhez d’ar gerioù.

Aet er-maez ar jeu eo deuet ar brezhoneg kempred da vezañ diaes da gompren evidon ha va brezhoneg zo aet d’un doare meskaj valleeg, gwalarneg hag eesbeeg a ziwar-lerc’h.
Padal eo kendalc’het ar yezh da vezañ bev bras e lod eus al labour renet gant un nebeut tud, ha deurus eo lenn darn eus an notennoù embannet e-barzh LAVARoù PREDER a chom kalz ledanoc’h o dachenn eget ar sturyezhañ. An notennoù a-zivout ar brederouriezh en hevelep LAVARoù zo ivez pinvidik bras ha ledet o dremmwel d’ an denelezh.

Ne hañval ket bezañ strakus an traoù hiziv an deiz avat.
Ret eo skrivañ brezhoneg ha tevel. Pardonet eo d’ ar genlabourerion o berrded spered gant ma arveront ur brezhoneg cheuc’h ha ma perzhiont dizezrann da lakaat ar brezhoneg da zreistbevañ.
Hag eo un advaladur eus distro ar re varv bev ?
Spi ‘m eus n’ eo ket.

atoriñ pe veveziñ

Publié le par
Répondre

atoradusEvit ober anv eus atoriñ ul labour ez eus ezhomm e vefe ur saviad kenderc’hañ piaouel d’ al labour.

Hiziv an deiz ne ra an dud deboner nemet beveziñ ar gerioù kenderc’het gant yezhoniourion a embreg o labour en ur saviad kenderc’hañ a zo hini ar stuzegezh a ren warno.
Alese ez anad ar geriaouegoù evel kement a stalioù ma c’haller dastum gerioù diouzh an ezhomm hag ar blijadur. Beveziñ eo.
Rouez eo kavout ar gerioù nevez en un destenn kempoell ha solius, ha diaes kavout tud evit sevel ur breud.

E diouer ur saviad kenderc’hañ piaouel e tistera ment dezevout ha politikaat ar gerioù. N’o deus ket ul liamm oberiant gant hollad ar yezh, ha n’ int ket ul liamm stuzegezhel evit un niver bras a yezherion. Ne hañvalont ket tapout lañs da reiñ d’o atoradur ur barregezh stuziañ, gourzhtreiñ, broudañ preder ar yezherion.

Arveret int gant hiniennoù dibolitikaet ha distuz en arlez ar gevredigezh arall, an hini ma eskor ar stuzegezh nemetañ a bleustront, a genlabouront ivez da askenderc’hañ.
Pezh a c’hellfe bezañ bon d’ ur stuzegezh piaouel, eginel, a denn da vezañ ur stumm arlezat eus ar stuzegezh ren, folklor un nebeut hiniennoù. Chalus pa verzer perzhioù dibar ar yezh.

Un tammig berr eo ! Ya, ha diezhomm, keit ma chom randoniñ un hinienn.